شبکه «دولت اسلامی در عراق و شام» که به‌طور خلاصه داعش نامیده می‌شود، در آوریل 2013 اعلام موجودیت کرده و در ابتدای آغاز به‌کار خود اعلام کرد شبکه‌ای وابسته به القاعده بوده که برای تصرف کامل عراق، تشکیل شده است. این گروه موسوم به دولت اسلامی، یک گروه تروریستی مسلح با اندیشه و شیوه سلفی- جهادی بود که اعضای آن تشکیل خلافت اسلامی و اجرای شریعت در عراق و سوریه را هدف نهایی خود انتخاب کرده بودند.
از بین گروه‌های تروریستی که در چندسال اخیر در منطقه خاورمیانه ظهور کرده بود، داعش یکی از پیچیده‌ترین گروه‌ها بود که با وجود مقابله دولت و ارتش سوریه و تقابل در عراق، گسترش پیدا کرد و به‌وضوح اهداف غرب در جهان اسلام را با قتل و غارت، در دستور کار خود قرار داد.

با ذکر این مقدمه کوتاه، آنچه در ادامه می‌خوانید، نگاهی به همین موضوع است؛ شکل‌گیری و افول دولت اسلامی عراق و شام موسوم به داعش که در گفت‌وگو با حسن شمشادی به آن پرداخته‌ایم؛ وی که مدتی را در عراق و سوریه بوده و از خبرنگاران حوزه مقاومت و بحران و نیز مستندسازان برجسته این حوزه است، بسیاری از آنچه ما شنیده‌ایم را از نزدیک دیده و حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد؛ آنچه می‌خوانید، مشروح مصاحبه با وی در روزهای پایانی آبان‌ماه 1403 است:

آمریکا، رژیم صهیونیستی و کشورهای مرتجع، داعش را شکل دادند
خبرنگار حوزه مقاومت و بحران در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه شکل‌گیری و بروز و ظهور داعش طبیعتاً یک زمینه قبلی داشت که باید آن را درنظر گرفت، عنوان کرد: برای این کار لازم است اصل و ریشه گروه‌های تندرو و افراطیِ پیش از داعش که بعضاً در منطقه افغانستان و عراق وارد فاز تروریستی شده بودند را مورد بررسی قرار داده و بعد به داعشی برسیم که در عراق و سوریه شکل گرفت.

داعش برای مقابله با موج اسلام‌خواهی در اروپا و تضعیف مقاومت، شکل گرفت
حسن شمشادی در ادامه خاطرنشان کرد: بررسی شکل‌گیری داعش براساس شناخت سابقه گروه‌های سلفی قابل انجام است و اینکه درنهایت بدانیم کسانی که داعش را به‌وجود آوردند، چند هدف مهم داشتند؛ به‌طوری که بعد از گسترش موج اسلام‌خواهی در اروپا و میل و رغبت زیاد مردم آنجا به مسلمان شدن، یکی از اهداف شکل‌دهندگان داعش این بود که اسلامی را به مردم نشان بدهند که اسلام خشونت، سر بریدن، الله‌اکبر سر دادن و مُثله کردن است. درواقع می‌خواستند به دنیا نشان دهند اسلام و مسلمانانی که به دنبالش هستید، این‌گونه هستند.

این مستندساز افزود: یکی دیگر از اهداف، منحرف کردن انقلاب‌های کشورهای عربی، جلوگیری از پیشرفت مقاومت، تضعیف مقاومت و درنهایت نابودی آن بود که می‌توان گفت از مهم‌ترین اهداف تشکیل داعش بوده است.

شمشادی با این بیان که شکل‌دهندگان داعش خواب‌های بزرگ‌تری هم دیده بودند، به نقشه‌ای که در سال 2012 و 2013 میلادی از سوی داعش منتشر شد اشاره کرد و توضیح داد: آن‌ها در این نقشه نشان دادند داعش چه بخش‌هایی از اروپا و غرب آسیا را می‌خواهد به تصرف درآورد؛ ضمن اینکه برخی از فرماندهان داعش، جمهوری اسلامی ایران را تهدیده می‌کردند و مدعی بودند به‌زودی پرچم داعش را در تهران به اهتزاز درآورده و به سراغ شما ایرانی‌ها خواهیم آمد! این مورد بخشی از پروژه شکل‌گیری داعش بود که بسیار مورد حمایت قرار گرفت، آن‌ها داعش را تجهیز کرده و منابع مالی بسیاری در اختیارشان گذاشتند، تا آنجا که روزبه‌روز از جنبه‌های نظامی، سیاسی، مالی، تجهیزاتی و رسانه‌ای قوی‌تر می‌شدند.

وی ادامه داد: اما به لطف خدا و با حضور و درایت به‌موقع نیروهای مقاومت و در رأس آن‌ها سپهبد شهید حاج‌قاسم سلیمانی، عملیات‌ گوناگون علیه داعش در مواضعشان در سوریه شامل مناطق روستایی، شهری و استان‌های مختلف شکل گرفت و بعد از آن هم نیروهای مقاومت عراق و مناطق وسیعی که داعش با ابزار رسانه، سلاح، تجهیزات و خوی وحشی‌گری به تصرف درآورده بود، یکی پس از دیگری آزاد کردند و از اشغال داعش خارج کردند.
کار به جایی رسید که درنهایت شاکله داعش به‌نام دولت اسلامی عراق و شام که ولایت‌هایی داشت و رؤسای ولایت‌ها چند هزار دستگاه، نهاد و سازمان زیرمجموعه خود شکل داده بودند، درهم ریخت و تا آنجا پیش رفت که درحال حاضر داعش با آن شاکله و تشکیلات، وجود ندارد؛ اگرچه هنوز تفکراتش هست و طرفداران و حامیانی هم دارد.

این کارشناس مسائل سوریه سپس با اشاره به کسانی که عضو داعش شدند، متذکر شد: بخش عمده‌ای از نیروهای داعش، بدون شک شکل‌گرفته از نیروهای بعثی زمان صدام بودند که وقتی قدرت دست حزب بعث عراق بود، در ارتش، ساختار اطلاعاتی و امنیتی و قدرت حاکمه عراق بودند و وقتی صدام سقوط کرد، از کار برکنار شده و به‌خاطر سابقه‌ای که داشتند، پنهان شدند و وقتی داعش شکل گرفت، روی کار آمدند. بخش دیگر نیز افراد منتسب به همین نیروها بودند که شامل خانواده، قوم، عشیره و قبیله‌شان می‌شدند که با تبلیغات وسیع رسانه‌ای مبنی بر اینکه اگر شیعیان در عراق و سوریه روی کار بیایند پدر شما را درمی‌آورند، باعث شدند وقتی داعش اعلام موجودیت کرده و خودش را نشان داد، درصدی از مردم عراق ابتدا و بعد سوریه، به آن‌ روی خوش نشان داده و با اعتقاد و باورهایی که داشتند، جذب داعش شدند.

شمشادی تأکید کرد: درصدی از این افراد تا روز آخر با اعتقادات و باورهایی که داشتند، در کنار داعش ایستادند، اما عده‌ای که گول تبلیغات رسانه‌ای آن‌ها را به‌نام اسلام، پیامبر (ص)، جهاد و غیره خورده و جذب شده بودند، وقتی خوی وحشی‌گری داعش را دیدند، از آن‌ها جدا شده و فاصله گرفتند.

وی سپس یادآوری کرد: نباید از این مسئله غفلت کرد که ساختارهای فرهنگی و اجتماعی عراق و سوریه، قابل مطالعه بوده و باید آن‌ها را بررسی کرد؛ در کنار این موضوع، ساختارهای سیاسی حاکم بر آن کشورها را نیز باید دید که چطور می‌شود با شکل‌گیری یک گروه خشن به‌نام داعش که داعیه‌دار تشکیل دولت اسلامی است، عده‌ای از مردم کشورها (با همان تفسیری که عرض کردم) جذب این گروه می‌شوند.

این کارشناس مسائل منطقه و سوریه در ادامه سخنان خود تشریح کرد: براساس خاطرات خانم هیلاری کلینتون وزیر خارجه وقت آمریکا، اسناد و مدارکی که موجود است و صحبت‌های ترامپ در انتخابات اول ریاست جمهوری، بدون شک خود آمریکا، رژیم صهیونیستی و کشورهای مرتجعی که پول فراوان دارند، در شکل‌گیری داعش دخیل بوده و هستند.

شمشادی اضافه کرد: بنابراین با عقبه‌ای که از تشکیل داعش می‌بینیم، طبیعی است که حامیان داعش نمی‌خواهند این تشکیلات به شکل کامل نابود شود و تمایل دارند این موجودیت ولو به‌صورت ضعیف، در برخی مناطق حفظ شود. یعنی داعش باید باشد و زنده بماند برای روز مبادای آمریکا، اسرائیل، حامیان و شکل‌دهندگان آن که به‌موقع بتوانند در منطقه، غرب آسیا، شمال آفریقا، کشورهای اسلامی و حتی اروپا و غرب، از آن استفاده کرده و در جهت اهداف خود، بهره ببرند؛ بنابراین همه تلاش خودشان را می‌کنند که داعش به شکل کامل نابود نشده و این فرزند نامشروع حفظ شود، ولو اینکه ضعیف شده باشد تا بتوانند در موقع لزوم به آن قدرت بدهند.

وی در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه حاکمیت داعش پایان یافته اما تفکر آن باقی است، به نامه حاج‌قاسم برای رهبر انقلاب اشاره و تشریح کرد: حاج‌قاسم در این نامه از اعلام پایان داعش بعد از فتح بوکمال، دیرالزور و المیادین سوریه که پایگاه آخر داعشی‌ها ازنظر حکومت در ساختار بود، سخن گفته بوده است؛ طبیعتاً پایان داعش به معنای پایان حاکمیت داعش بر عراق و سوریه در آن چارچوب و قالب دولت اسلامی عراق و شام بود، اما متأسفانه چنین تبیینی در جامعه، کشور و منطقه توسط افراد صاحب‌نظر، کارشناسان، رسانه‌‌ها و مستندسازان صورت نگرفت که پایان داعش به معنای پایان حاکمیت آن است و نه پایان تفکر و گروه‌هایی که به آن‌ها وصل بوده و حتی در برخی مناطق مستقر هستند، نه پایان حامیان داعش و نه پایان حمایت‌های تجهیزاتی، مالی، سیاسی و رسانه‌ای که با آن‌ها کار می‌کنند.

این روزنامه‌نگار حوزه مقاومت تصریح کرد: اکنون زندان‌های مناطق کردنشین سوریه در استان‌های دیرالزور، قامِشلی و هَسکه، هزاران نیروی داعش را در خود جای داده‌اند. نیروهای اصلی این زندان‌ها در ظاهر کردها هستند، اما زیر بلیت ارتش آمریکا قرار دارند و هرازگاهی زمزمه‌هایی از آزادی آن‌ها و خارج کردنشان از سوریه و اعزام به دیگر مناطق، می‌آید؛ این زندانیان همان نیروهایی هستند که در اصل از قبل سازمان‌دهی شده‌اند و هر لحظه حامیان و شکل‌دهندگان بخواهند، می‌توانند از آن‌ها در کنار نیروهایی که در کشورهای مختلف آزاد هستند، استفاده کنند.

شمشادی در خاتمه سخنان خود با تأکید بر اینکه نیاز است نامه حاج‌قاسم تبیین شود تا افکار عمومی نگوید چرا در سالگرد شهادت حاج‌قاسم داعش عملیات تروریستی انجام می‌دهد، اعلام کرد: پایگاه مردمی داعش در سوریه، عراق، پاکستان، افغانستان و شمال آفریقا به حداقل رسیده و آن‌ها دیگر در میان عموم مردمی که جنایات داعش را دیده‌اند، محبوب نیستند؛ یعنی این محبویت و مشروعیت به حداقل رسیده، اما به این معنا نیست که حمایت مالی پشت سرشان نیست، هست، اما درصد این حمایت بسیار کم است.