ماه مبارک رمضان، ماه میهمانی خدا و فصل رحمت الهی است و در کلام حضرت رسول (ص) آمده که فرموده‌اند: «ماه رمضان، آغازش رحمت است و میانه‌اش مغفرت و پایانش نجات از آتش.» این ماه مقدس نه‌تنها ماه روزه‌داری و عبادت، بلکه فرصتی برای خودسازی، تقویت روحیه همدلی و همبستگی اجتماعی است و در برکت آن همین بس که خداوند متعال به تمام اعمال و عبادات بندگان خود در این ماه ضریب بی‌شمار داده تا راه آنان را برای رسیدن به مقام قرب الهی، هموارتر کند. رمضان به ما یادآوری می‌کند که زندگی تنها در خوردن و آشامیدن خلاصه نمی‌شود، زندگی در معنویت، ارتباط با خالق و خدمت به خلق معنا پیدا می‌کند و این ماه، فرصتی است تا خود را از قیدوبندهای مادی رها کنیم، به سوی ارزش‌های والای انسانی و الهی حرکت و با استغفار ناشی از ایمان به خدای بخشنده، قلب‌هایمان را پاک کنیم.

رمضان ماه تغییر است؛ تغییر از آنچه هستیم، به آنچه باید باشیم و تنها یک ماه تقویمی نیست، بلکه یک سفر معنوی است. سفر از خود به سوی خدا، از غفلت به سوی آگاهی و از تاریکی‌ها به سوی نور. در این ماه قرآن و آیات انفسی آن بار دیگر در دل‌ها جاری می‌شود و همچون چراغی، راه زندگی را روشن می‌کند. ماهی که شب‌هایش بهتر از هزار ماه است و در آن فرشتگان به زمین می‌آیند تا رحمت خداوند را بر زمین جاری کنند.

با ذکر این مقدمه آنچه در ادامه می‌خوانید، بررسی ابعاد مختلف ماه مبارک رمضان، اعمال و آداب این ماه و تأثیرات فردی و اجتماعی آن در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین اصغر دهقانی‌مروج، از کارشناسان علوم دینی و مذهبی است:

این کارشناس مذهبی در ابتدای سخنان خود ماه مبارک رمضان را ماه میهمانی خدا و فرصتی بی‌نظیر برای تقرب به پروردگار خواند و با اشاره به فضیلت‌های ویژه این ماه، تأکید کرد: ماه رمضان، ماه نزول قرآن و ماه رحمت، برکت و مغفرت الهی است. خداوند در این ماه شیاطین را به زنجیر می‌کشد و درهای رحمت خود را به روی بندگانش می‌گشاید؛ این ماه، فرصت بی‌نظیری برای پاک شدن از گناهان و بازگشت به سوی خداوند است.

حجت‌الاسلام ‌والمسلمین اصغر دهقانی‌مروج در ادامه به فلسفه روزه‌داری اشاره کرد و افزود: روزه‌داری تنها به معنای خودداری از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه انسان باید از گناهان زبانی و رفتاری نیز دوری کند. روزه‌دار واقعی کسی است که علاوه‌بر اجتناب از محرمات، مراقب افکار و گفتار خود نیز باشد. درواقع روزه‌داری باید انسان را به تقوا برساند و او را از هر آنچه که باعث دوری از خدا می‌شود، بازدارد.

این کارشناس مذهبی با بیان اهمیت ماه‌های رجب و شعبان به‌عنوان مقدمه‌ای برای ورود به ماه رمضان، خاطرنشان کرد: خداوند ماه‌های رجب و شعبان را به‌عنوان فرصتی برای توبه و استغفار قرار داده تا بندگانش با پاک شدن از گناهان، آماده پذیرش برکات ماه رمضان شوند. این ماه، ماه نزول قرآن و ماه هدایت بوده و قرآن به‌عنوان بهترین وسیله برای هدایت جامعه بشری، در این ماه نازل شده است.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین دهقانی‌مروج همچنین به خطبه شعبانیه پیامبر اکرم (ص) اشاره کرد و گفت: پیامبر خدا در خطبه شعبانیه ماه رمضان را با ویژگی‌هایی همچون برکت، رحمت و مغفرت توصیف کردند. برکت این ماه شامل برکات مادی و معنوی است که بر بندگان نازل می‌شود؛ رحمت الهی در این ماه به اوج خود می‌رسد و شیاطین به زنجیر کشیده می‌شوند تا راه سعادت برای انسان‌ها هموار شود، مغفرت الهی از شب اول ماه رمضان آغاز می‌شود و تا شب عید فطر ادامه دارد.

وی سپس تأکید کرد: ماه رمضان، ماه میهمانی خدا بوده، اما با میهمانی‌های دنیوی متفاوت است؛ در این ماه رحمت، مغفرت و برکت الهی به‌وفور بر بندگان نازل می‌شود. انسان‌ها در این ماه به میهمانی خدا دعوت شده‌اند تا با روزه‌داری، توبه و انابه، خود را از گناهان پاک کنند و به سوی خداوند بازگردند.

مهم‌ترین اعمال در ماه مبارک رمضان و حفظ برکات آن

این کارشناس علوم دینی در ادامه سخنان خود به مهم‌ترین اعمال در ماه مبارک رمضان و چگونگی حفظ برکات این ماه پس از پایان آن اشاره کرد و با تأکید بر اهمیت انس با قرآن، تصریح کرد: مهم‌ترین عمل در ماه رمضان، انس با قرآن است. رمضان بهار قرآن بوده، چراکه ماه نزول قرآن کریم است. تلاوت قرآن در این ماه، ثوابی بسیار بیشتر از ماه‌های دیگر دارد؛ حتی تلاوت یک آیه از قرآن در ماه رمضان، دارای ثواب ختم قرآن در ماه‌های دیگر است. بنابراین روزه‌داران باید از این فرصت طلایی استفاده کنند و با قرآن مأنوس شوند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین دهقانی‌مروج افزود: انس با قرآن تنها به تلاوت ظاهری محدود نمی‌شود، بلکه باید با تفکر و تدبر در آیات همراه باشد. کسانی که توانایی بیشتری دارند، بهتر است به معانی و تفسیر آیات توجه کنند. قرآن نور است و هرجا که وارد شود، آنجا را نورانی می‌کند؛ ماه رمضان فرصتی است تا این نورانیت را در وجود خود افزایش دهیم.

استفاده حداکثری از فضای معنوی ماه رمضان

وی در ادامه به چگونگی استفاده حداکثری از فضای معنوی ماه رمضان پرداخت و اظهار کرد: ماه رمضان فرصتی است برای مراقبت از اعمال و رفتار. این ماه بهترین زمان برای شروع مراقبه اخلاقی است؛ انسان در این ماه باید مراقب باشد که نه‌تنها از خوردن و آشامیدن دوری کند، بلکه از گناهان زبانی و رفتاری نیز اجتناب کند، این مراقبت انسان را به سمت تقوا و خودسازی سوق می‌دهد.

این کارشناس علوم دینی تأکید کرد: فضای معنوی ماه رمضان انسان را به سمت اعمال نیک و دوری از گناهان می‌کشاند. این فضا باید به‌گونه‌ای باشد که حتی پس از پایان ماه رمضان، انسان بتواند مراقبت‌ها را ادامه دهد؛ ماه رمضان مانند یک میدان مسابقه است که در آن همه تلاش می‌کنند برنده شوند. ما نیز باید در این ماه بیشترین اعمال نیک را انجام دهیم و از این فرصت برای تقویت ایمان و تقرب به خدا استفاده کنیم.

حفظ برکات ماه رمضان پس از پایان آن

حجت‌الاسلام‌والمسلمین دهقانی‌مروج در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان برکات ماه رمضان را پس از پایان آن حفظ کرد، گفت: پس از پایان ماه رمضان انسان باید تلاش کند تا رفتار و کردار خود را بهبود بخشد. نباید اجازه داد که با پایان ماه رمضان همه‌چیز به حالت قبل بازگردد. امام حسن (ع) فرموده‌اند «خداوند ماه رمضان را میدان مسابقه قرار داده، برنده این میدان کسی است که پس از پایان ماه رمضان، رفتارش نسبت به قبل بهتر شده باشد.»

وی ادامه داد: یکی از راه‌های حفظ برکات ماه رمضان، ادامه روزه‌داری در 6 روز ماه شوال است. این عمل نه‌تنها ثواب زیادی دارد، بلکه کمک می‌کند تا حالت معنوی انسان پس از ماه رمضان حفظ شود. همچنین انسان باید تلاش کند که رفتار خانوادگی، اجتماعی و اداری خود را بهبود بخشد و نسبت به قبل تغییر مثبتی ایجاد کند.

مسئول اداره امور فرهنگی و توسعه ارزش‌های اسلامی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان مطرح کرد: خطاب من به جوانان عزیز این است که ماه رمضان را فرصتی برای ساختن آینده‌ای روشن بدانند، از این ماه به بهترین شکل استفاده کنند، با قرآن مأنوس شوند، مراقب اعمال و رفتار خود باشند و سعی کنند پس از پایان ماه رمضان، این مراقبت‌ها را ادامه دهند.

روابط اجتماعی و خانوادگی در ماه مبارک رمضان

حجت‌الاسلام‌والمسلمین دهقانی‌مروج در ادامه سخنان خود به اهمیت روابط اجتماعی و خانوادگی در ماه مبارک رمضان و نقش این ماه در افزایش همدلی با نیازمندان پرداخت و با اشاره به فضای ویژه آن، خاطرنشان کرد: ماه مبارک رمضان فرصتی است برای تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی. در این ماه خانواده‌ها بیشتر از همیشه دور هم جمع می‌شوند؛ سحرها و افطارها زمان‌هایی هستند که اعضای خانواده در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و این باعث افزایش الفت و محبت بین آن‌ها می‌شود. در ماه‌های دیگر ممکن است به‌دلیل مشغله‌های کاری، پدر خانواده صبحانه را به‌تنهایی میل کند و بچه‌ها وقت رفتن به مدرسه صبحانه بخورند و یا شاید ناهار و شام را در کنار خانواده نباشد. اما برکت ماه رمضان به‌گونه‌ای است که همه اعضای خانواده در سحر و افطار دور هم جمع می‌شوند؛ این جمع‌ شدن‌ها نه‌تنها باعث افزایش محبت و همدلی در خانواده می‌شود، بلکه فرصتی برای حل مشکلات و بهبود روابط است.

نقش همکاری و مشارکت در خانواده

وی سپس به نقش همکاری و مشارکت در خانواده اشاره کرد و گفت: در ماه رمضان همه اعضای خانواده در آماده‌سازی سحر و افطار مشارکت می‌کنند؛ یکی سفره را پهن می‌کند، دیگری خرما می‌آورد و شخص دیگری غذا را آماده می‌کند. این هماهنگی و مشارکت باعث افزایش روحیه همکاری و کمک‌رسانی در خانواده می‌شود که این فضای مشارکتی، محبت و الفت بین اعضای خانواده را به اوج می‌رساند و مشکلات خانوادگی را راحت‌تر حل می‌کند.

این کارشناس مذهبی تأکید کرد: برکت ماه رمضان این است که همه اعضای خانواده در کنار هم هستند و از حال یکدیگر باخبر می‌شوند؛ این موضوع باعث کاهش آسیب‌های اجتماعی در خانواده می‌شود. پدری که شاید در روزهای عادی کمتر از مشکلات فرزندانش باخبر باشد، در ماه رمضان بیشتر در جریان امور قرار می‌گیرد و می‌تواند به موقع برای حل مشکلات اقدام کند.

بهبود روابط اجتماعی در ماه رمضان

وی در ادامه به بهبود روابط اجتماعی در ماه رمضان اشاره کرده و گفت: ماه رمضان فرصتی است برای تقویت روابط اجتماعی. در این ماه خانواده‌ها بیشتر از همیشه به دیدار فامیل و دوستان می‌روند؛ دعوت‌های خانوادگی و دادن افطاری‌ها نیز به اوج خود می‌رسد. این دعوت‌ها نه‌تنها باعث افزایش محبت و الفت بین افراد می‌شود، بلکه ثواب زیادی نیز دارد. در ماه رمضان توجه به نیازمندان و فقرای جامعه نیز به اوج خود می‌رسد و بسیاری از مساجد و هیئت‌ها در این ماه بسته‌های معیشتی و کمک‌های مؤمنانه را به نیازمندان تقدیم می‌کنند. این کمک‌ها باعث می‌شود که جامعه به سمت بهبود حرکت کند و آسیب‌های اجتماعی کاهش یابد.

همدلی با نیازمندان

مسئول اداره امور فرهنگی و توسعه ارزش‌های اسلامی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان به فلسفه روزه‌داری و همدلی با نیازمندان اشاره کرده و متذکر شد: یکی از فلسفه‌های روزه‌داری، همدلی با فقرا و نیازمندان است. وقتی انسان گرسنگی و تشنگی را در ماه رمضان تجربه می‌کند، بیشتر به فکر کسانی می‌افتد که در طول سال با گرسنگی و محرومیت دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این تجربه انسان را به سمت کمک‌رسانی و توجه به نیازمندان سوق می‌دهد.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین دهقانی‌مروج تأکید کرد: در ماه رمضان توجه به فقرای جامعه به اوج خود می‌رسد. ثروتمندان و کسانی که وضعیت مالی خوبی دارند، بیشتر به فکر کمک به نیازمندان هستند؛ این توجه و کمک‌رسانی باعث کاهش فقر و بهبود شرایط زندگی نیازمندان می‌شود. رمضان ماه رحمت و برکت است و این رحمت باید شامل حال همه افراد جامعه، به‌ویژه نیازمندان شود.

حفظ برکات ماه رمضان

وی در ادامه یادآور شد: ماه مبارک رمضان و سحرهای این ماه لحظات انس و الفت با خدای متعال است؛ این فرصت‌ها خیلی زودگذر هستند. امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید «الفرصة تمرّ مرّ السحاب؛ یعنی فرصت‌ها مانند ابرهای آسمان می‌گذرند.» گاهی در آسمان ابری را می‌بینیم، اما لحظاتی بعد می‌بینیم که باد آن را با خود برده است. فرصت جوانی هم همین‌طور است؛ خیلی سریع می‌گذرد. خوشا به حال آن‌هایی که در اوج جوانی، انس و ارتباطشان را با خدا حفظ کنند؛ با قرآن خواندن، با سحرخیزی و با کسب معنویت. رمضان، ماه تقرب به خدا است، ماه انس با خدا.

این کارشناس مسائل مذهبی گفت: توکل بر خدا و توجه به او، نگاه خدا را به انسان بیشتر می‌کند؛ بین جوان 20 ساله‌ای که در اوج غرایز در ماه رمضان به احترام فرمان خدا روزه می‌گیرد، با قرآن انس پیدا می‌کند، دعا و مناجات می‌خواند، دلش را به خدا نزدیک‌تر می‌کند، با کسی که این فرصت‌ها را از دست می‌دهد، فرق است.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین دهقانی‌مروج در خاتمه سخنان خود با این بیان که یک توصیه هم به خانواده‌های روزه‌دار دارم، عنوان کرد: در این ماه مبارک هم به پیران و بیماران که توان روزه گرفتن ندارند توجه کنید و هم به کودکان. گاهی ما خودمان سحر بیدار می‌شویم و غذا می‌خوریم، اما پدر پیرمان که روزه بر او واجب نیست را فراموش می‌کنیم و غذایش را به‌موقع آماده نمی‌کنیم. حتی اگر همسایه‌ای داریم که پیر یا بیمار است، وظیفه داریم به آن‌ توجه کنیم. می‌بایست نسبت به کودکان هم رحم و محبت داشته باشیم؛ بچه‌ها باید خاطره‌ای خوب از ماه رمضان داشته باشند، نه اینکه این ماه را فقط با گرسنگی و تشنگی به یاد بیاورند. صبحانه‌ آن‌ها را به‌موقع بدهیم و غذای مناسبی برایشان فراهم کنیم. رسول خدا (ص) می‌فرماید «در ماه رمضان به پیران احترام بگذارید و به کودکان محبت کنید.» امیدوارم خداوند به همه ما توفیق دهد که بتوانیم از برکات و فیوضات این ماه بهره ببریم و خود را برای قرب الهی آماده کنیم، إن‌شاءالله.

رمضان ماه نور و رحمت و بازگشت به خویشتن

ماه مبارک رمضان به‌عنوان ماه نزول قرآن و ماه رحمت و مغفرت الهی، فرصتی بی‌نظیر برای بازگشت به خویشتن و تقرب به پروردگار است. برای شیعیان این ماه نه‌تنها زمان روزه‌داری و عبادت، بلکه فرصتی برای تجدید عهد با ارزش‌های دینی و انسانی است. از شب‌های قدر و دعاهای مخصوص مانند دعای ابوحمزه ثمالی تا افطارهای دسته‌جمعی و کمک به نیازمندان، همه نشان‌دهنده عمق معنویت و همبستگی اجتماعی در این ماه پُربرکت است. ماه رمضان به ما یادآوری می‌کند که معنویت تنها در عبادت فردی خلاصه نمی‌شود، بلکه در خدمت به دیگران، تقویت روابط اجتماعی و ایجاد فضایی سرشار از مهربانی و همدلی نیز تجلی می‌یابد. این ماه فرصتی است برای پاک‌سازی روح و جسم، تقویت ایمان و ایجاد تغییرات مثبت در زندگی فردی و اجتماعی. امید است که برکات این ماه در طول سال همراهمان باشد و بتوانیم با تقوا و ایمانی استوار، راه رضایت الهی را ادامه دهیم. ماه رمضان نه پایان راه، بلکه آغازی است برای حرکت به سوی زندگی‌ای سرشار از معنویت، اخلاق و خدمت به خلق؛ رمضان مبارک.