سپهرغرب، گروه ریحانه آفرینش- سمیرا گمار: در دنیای امروز، نقش زنان در پیشبرد اقتصاد جهانی غیرقابل ‌انکار است. مشارکت فعال آنان در حوزه‌های کارآفرینی، مدیریت، صنعت و حتی اقتصاد دیجیتال، نه‌تنها موجب افزایش بهره‌وری و نوآوری می‌شود، بلکه تأثیر مستقیمی بر رشد اقتصادی و توسعه پایدار دارد. تجربه کشورهای توسعه‌یافته نشان داده که سرمایه‌گذاری بر نیروی کار زنان، بهبود شاخص‌های اقتصادی، کاهش فقر و ایجاد فرصت‌های برابر را در پی دارد.

با این‌ حال، زنان همچنان با چالش‌هایی نظیر نابرابری در فرصت‌های شغلی، دسترسی محدود به منابع مالی و حمایت‌های اقتصادی و موانع فرهنگی و اجتماعی روبه‌رو هستند. در بسیاری از کشورها، سهم زنان از بازار کار رسمی کمتر از مردان است و آن‌ها عمدتاً در بخش‌های غیررسمی فعالیت دارند که از ثبات و امنیت اقتصادی کمتری برخوردار است.

بااین‌وجود، روندهای جدید مانند رشد کسب‌وکارهای دیجیتال، توسعه استارتاپ‌ها و برنامه‌های حمایتی برای کارآفرینان زن، مسیر تازه‌ای را برای افزایش مشارکت اقتصادی آنان باز کرده. سرمایه‌گذاری در آموزش، تسهیل دسترسی به تسهیلات مالی و حمایت از سیاست‌های برابری جنسیتی، می‌تواند نقش زنان را در رونق اقتصاد پررنگ‌تر کند.

در این مصاحبه، یکی از اقتصاددانان برجسته و عضو هیئت‌علمی دانشگاه چمران اهواز به بررسی چگونگی تأثیرگذاری زنان بر اقتصاد، موانع پیش‌روی آنان و راهکارهای تقویت جایگاه اقتصادی‌شان پرداخته است.

مشروح گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

دکتر مرتضی افقه در گفت‌وگویی جامع و مفصل ابتدا با تأکید بر اهمیت نقش زنان در رونق اقتصادی کشور، اظهار کرد: نیروی انسانی مهم‌ترین و اساسی‌ترین عامل در توسعه اقتصادی است و بدون آن، سایر عوامل تولیدی مانند سرمایه و منابع طبیعی نمی‌توانند به طور کامل به بهره‌برداری برسند. در واقع، نیروی انسانی یکی از ارکان اصلی رشد و پیشرفت در هر جامعه‌ای است و به‌طور خاص، این نیروی انسانی در صورتی که متخصص، آموزش‌دیده و سالم باشد، می‌تواند سایر منابع را به‌درستی هدایت کرده و به‌کار گیرد. به عبارت دیگر، نیروی انسانی است که می‌تواند موتور محرکه تولید و توسعه باشد.

وی سپس افزود: در اقتصاد، به‌طور سنتی سه عامل برای تولید وجود دارد؛ نیروی کار، سرمایه و منابع طبیعی. از نظر من، تنها نیروی انسانی است که نقشی محوری در فرآیند توسعه ایفا می‌کند. نیروی انسانی متخصص و توانمند می‌تواند در کنار منابع طبیعی و سرمایه، مسیر توسعه را هموار کند. به این معنا که سرمایه و منابع طبیعی به خودی خود نمی‌توانند به درستی رشد کنند، مگر اینکه نیروی انسانی آموزش‌دیده و متخصص آن‌ها را هدایت کند.

محدودیت‌های مشارکت زنان در اقتصاد و تأثیر آن بر کشور

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر تنها نیروی انسانی نیست که در مسیر توسعه هر کشوری نقش محوری دارد، بلکه باید تمام گروه‌های اجتماعی، اعم از زنان و مردان، به‌طور مساوی از فرصت‌های مشارکت در فرآیند اقتصادی بهره‌مند شوند، ادامه داد: متأسفانه در کشور ما، به دلایل مختلف فرهنگی، اجتماعی و برخی تفسیرهای نادرست مذهبی، نیمی از نیروی انسانی، یعنی زنان، با محدودیت‌های زیادی مواجه شده‌اند که نه‌تنها منجر به نادیده گرفتن ظرفیت‌های آنان در توسعه اقتصادی شده، بلکه در سطح کلان، برای رشد و پیشرفت کشور نیز مشکلات جدی ایجاد کرده است.

این استاد دانشگاه چمران اهواز خاطرنشان کرد: زنان در دهه‌های اخیر پیشرفت‌های بسیاری در حوزه آموزش عالی داشته‌اند. اکنون تعداد زیادی از زنان تحصیل‌کرده و متخصص در کشور وجود دارند که در صورت فراهم کردن شرایط مناسب، می‌توانند در حوزه‌های مختلف اقتصادی و تولیدی تأثیرات قابل‌توجهی داشته باشند اما متأسفانه موانع اجتماعی، فرهنگی و حتی قانونی هنوز در مسیر مشارکت زنان در فعالیت‌های اقتصادی قرار دارد. اگر این موانع برداشته شوند، زنان می‌توانند انرژی جدیدی به فعالیت‌های اقتصادی کشور بیفزایند و نقش مؤثری در رونق تولید ایفا کنند.

افقه یادآور شد: مسئله‌ای که باید به آن توجه شود، خطاب قرار دادن تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران است. زنان خودشان آمادگی کامل برای ورود به عرصه‌های اقتصادی را داشته و از دانش و توانایی‌های کافی برخوردارند. مشکل اصلی در این است که سیاست‌گذاران باید موانع فرهنگی و قانونی را از مسیر بردارند و شرایط را برای مشارکت فعال زنان در تمامی بخش‌ها فراهم کنند. در غیر این صورت، کشور از بسیاری از ظرفیت‌های بالقوه‌ای که در اختیار دارد، محروم خواهد ماند.

ضرورت تدوین سیاست‌های حمایتی برای افزایش حضور زنان در مدیریت و کارآفرینی

وی در پاسخ به پرسش دیگری در خصوص سیاست‌های مورد نیاز برای افزایش مشارکت زنان در حوزه‌های کارآفرینی و مدیریت، تصریح کرد: امکان تحصیل برای زنان در سال‌های اخیر فراهم شده و آن‌ها به‌ویژه در رشته‌های مختلف علمی و تخصصی موفقیت‌های چشمگیری کسب کرده‌اند اما نکته‌ای که باید در نظر گرفت اینکه تنها تحصیل کافی نیست. زنان برای اینکه بتوانند در فرآیند توسعه کشور نقش‌آفرینی کنند، باید در بخش‌های مختلف اقتصادی، مدیریتی و کارآفرینی برای آن‌ها سیاست‌گذاری‌های حمایتی و تشویقی انجام شود.

وی اضافه کرد: در بسیاری از سازمان‌ها و نهادها هنوز موانع نگاه جنسیتی وجود دارد که باید اصلاح شوند. به‌عنوان مثال، در بسیاری از آگهی‌های استخدامی، تنها از مردان خواسته می‌شود که برای فرصت‌های شغلی درخواست دهند. این رویکرد باید تغییر کند تا زنان متخصص نیز بتوانند در بخش‌های مختلف کشور سهم خود را ایفا کنند.

این کارشناس اقتصادی با اشاره به موفقیت‌های زنان ایرانی در سطح بین‌المللی، تأکید کرد: زنان ایرانی در خارج از کشور نشان داده‌اند که ظرفیت بسیار بالایی برای درخشیدن دارند. یکی از بهترین نمونه‌ها، مریم میرزاخانی است که در حوزه علمی به دستاوردهای جهانی دست یافت. این نشان‌دهنده این است که اگر فرصت‌ها و شرایط مناسب در داخل کشور فراهم شود، زنان ایرانی می‌توانند در سطح جهانی نیز درخشیده و سهم بسزایی در پیشرفت علمی، اقتصادی و اجتماعی کشور داشته باشند.

چالش‌های مشارکت زنان و راهکارهای مقابله با آن

افقه در ادامه درخصوص چالش‌های مشارکت اقتصادی زنان گفت: بیشتر از آنکه زنان را خطاب قرار دهیم، باید به سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران کشور توجه کنیم. یکی از چالش‌ها و موانع عمده‌ای که در مسیر مشارکت زنان وجود دارد، موانع قانونی است که مستقیماً به دولت مربوط می‌شود. به‌عنوان مثال، بسیاری از قوانین استخدامی، همچنان زنان را از بسیاری از فرصت‌ها محروم می‌کنند.

وی یادآوری کرد: موانع فرهنگی و اجتماعی نیز یکی از مسائل پیچیده‌ای است که باید به‌طور سازمان‌یافته و از طریق رسانه‌ها و آموزش عمومی برطرف شود. تغییرات فرهنگی در جامعه باید به‌صورت تدریجی باشد تا زنان احساس نکنند که حضورشان در عرصه‌های اقتصادی و مدیریتی محدود است.

وی سپس در ادامه تأکید کرد: اگر این دو موانع اصلی، یعنی موانع قانونی و فرهنگی، رفع شوند، بسیاری از مشکلات اقتصادی و اجتماعی کشور حل خواهد شد و زنان می‌توانند به‌طور فعال در رونق اقتصادی و توسعه کشور نقش داشته باشند.

نقش زنان در توسعه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و تحقق شعار سال

عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز به تأثیر حضور زنان در توسعه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان نیز اشاره کرد و افزود: در سال‌های اخیر، زنان نشان داده‌اند که توانایی بسیاری در زمینه نوآوری و کارآفرینی دارند. برخی از آنان بدون اتکا به منابع دولتی، با راه‌اندازی استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای دانش‌بنیان، موفقیت‌های چشمگیری کسب کرده‌اند. درواقع، اگر موانع قانونی از سر راه آن‌ها برداشته شود، این روند می‌تواند با سرعت بیشتری ادامه پیدا کند.

افقه مطرح کرد: مهم‌تر از همه اینکه زنان در بسیاری از حوزه‌های علمی و اقتصادی از مردان پیشی گرفته‌اند و این نشان‌دهنده توانمندی‌های بی‌نظیر آن‌ها در زمینه‌های مختلف است. اگر سیاست‌های حمایتی از زنان در این حوزه‌ها تدوین شود، می‌توانند نقش مهمی در تحقق شعار سال‌های اخیر که بر رونق تولید و اقتصاد دانش‌بنیان تأکید دارد، ایفا کنند.

استفاده از ظرفیت زنان در مناطق محروم و روستایی

وی در خصوص استفاده از ظرفیت زنان در مناطق روستایی و کم‌برخوردار، گفت: یکی از چالش‌های مهم در این مناطق، جایگزینی فناوری به جای نیروی انسانی است که باعث کاهش فرصت‌های شغلی شده اما باید توجه داشت که زنان تحصیل‌کرده و توانمند، حتی در این مناطق نیز می‌توانند با ایجاد کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، نقش مؤثری در بهبود وضعیت اقتصادی ایفا کنند.

وی ادامه داد: دولت باید شرایطی را فراهم کند که زنان در مناطق روستایی و کم‌برخوردار بتوانند از مهارت‌ها و تخصص‌های خود بهره برده و کسب‌وکارهای جدیدی راه‌اندازی کنند. این کسب‌وکارها نه‌تنها به کاهش بیکاری کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به توسعه پایدار این مناطق نیز بینجامد. زنان در این مناطق می‌توانند به پیشرفت سایر زنان کمک کرده و زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی را برای ایجاد اشتغال پایدار فراهم کنند.

استاد اقتصاد دانشگاه چمران اهواز در پایان به‌طور خلاصه اعلام کرد: برای دستیابی به توسعه پایدار، نیازمند بهره‌برداری از تمام ظرفیت‌های نیروی انسانی کشور، به‌ویژه زنان هستیم. سیاست‌گذاران باید موانع قانونی و فرهنگی را رفع کرده و شرایط مناسب برای مشارکت فعال زنان در تمامی بخش‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فراهم کنند. این امر نه‌تنها به رشد اقتصادی و کاهش بیکاری کمک خواهد کرد، بلکه در نهایت منجر به شتاب گرفتن فرآیند توسعه و رونق اقتصادی کشور خواهد شد.

زنان و اقتصاد؛ از حضور تا تأثیرگذاری

در خاتمه باید گفت؛ اقتصاد پویا و پایدار، بدون مشارکت همه‌جانبه‌ زنان، مفهومی ناقص خواهد بود. امروزه، حضور زنان در عرصه‌های اقتصادی از مدیریت کلان گرفته تا کسب‌وکارهای خرد، به عاملی کلیدی در توسعه کشورها تبدیل شده است. بااین‌حال، همچنان شاهد نابرابری‌هایی در فرصت‌های شغلی، دسترسی به سرمایه و سیاست‌گذاری‌های حمایتی هستیم که مانع از بروز تمام ظرفیت‌های زنان در اقتصاد می‌شود.

در بسیاری از نقاط جهان، زنان علاوه بر مسئولیت‌های خانوادگی، نقش قابل‌توجهی در ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی ایفا می‌کنند. آن‌ها با راه‌اندازی استارتاپ‌ها، ورود به بازارهای دیجیتال و حتی مدیریت صنایع سنتی، به رونق اقتصادی کمک می‌کنند. اما اگر همچنان موانع اجتماعی و ساختاری در مسیر پیشرفت زنان باقی بماند، نه‌تنها اقتصاد، بلکه کل جامعه از این ظرفیت عظیم محروم خواهد شد.

اکنون زمان آن رسیده که سیاست‌گذاران و فعالان اقتصادی با ایجاد فرصت‌های برابر، سرمایه‌گذاری بر مهارت‌های زنان و اصلاح قوانین، زمینه را برای حضور گسترده‌تر آنان فراهم کنند چراکه شکوفایی اقتصادی بدون مشارکت کامل نیمی از جامعه، ممکن نیست.

گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهند که کشورهایی که زنان را در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی مشارکت داده‌اند، رشد اقتصادی بالاتری را تجربه کرده‌اند. بااین‌حال، در بسیاری از جوامع، موانع فرهنگی، ساختاری و اقتصادی همچنان مانع از حضور مؤثر زنان در بازار کار است. از شکاف دستمزدی گرفته تا دشواری در دسترسی به سرمایه و عدم حمایت از کارآفرینی زنان، همگی از عواملی هستند که توانایی اقتصادی آنان را محدود می‌کنند. جهان در حال تغییر است. امروز، با رشد اقتصاد دیجیتال، کارآفرینی زنان در حوزه‌های مختلف، از تجارت آنلاین گرفته تا فناوری‌های نوین، در حال افزایش است. دولت‌ها و بخش خصوصی نیز می‌توانند با سیاست‌های حمایتی، اعطای تسهیلات مالی و تسهیل قوانین، مسیر را برای شکوفایی اقتصادی زنان هموار کنند.

توسعه اقتصادی زمانی به معنای واقعی خود می‌رسد که همه شهروندان، بدون تبعیض جنسیتی، فرصت‌های برابر برای مشارکت و پیشرفت داشته باشند. زنان نه‌تنها نیروی کار، بلکه موتورهای اصلی رشد و تحول اقتصادی‌اند. وقت آن رسیده که این واقعیت، در تصمیمات کلان اقتصادی نیز منعکس شود.