پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری روحانیت بیدار و هشیار که در رأس آن خمینی کبیر قرار داشت، عامل تحولات مهمی در منطقه و جهان شد.

روحانیون مبارز شیعه به دلیل توانایی در استفاده از عوامل انسانی (فردی و گروهی، عینی و واقعی، ذهنی و اندیشه‌ای، سازمانی و تشکیلاتی) و نیز عوامل الهی (امدادهای الهی)، برای ایجاد تحول در ایران زمان پهلوی، بالاترین نقش را در پیروزی انقلاب اسلامی ایران داشته‌اند.

یافته‌ها حاکی از آن است که روحانیت مبارز شیعه به رهبری امام خمینی (ره) با توصیف و تبیین شرایط عینی نابسامان و نامطلوب حاکم بر دولت و جامعه در زمان رژیم پهلوی و با طرح و ترویج مکتب جایگزین برای ایدئولوژی شاهنشاهی، یعنی اسلام ولایی، پذیرش رهبری انقلاب، کادرسازی، تربیت نیروهای انقلابی و مانند آن‌ها، اساسی‌ترین تشکیلاتی بوده است که توان به جنبش درآوردن قشرها و توده‌های مردم برای سرنگونی نظام شاهنشاهی پهلوی را داشته است.

آنان با بهره گیری از تشکیلات عظیم روحانیت، روحیه انقلابی را در سراسر کشور گسترش دادند و با بسیج قشرهای گوناگون مردم و بهره‌گیری از امدادهای الهی، نظام طاغوتی و کهنسال شاهنشاهی را ساقط کردند.

بر این اساس گفت‌و‌گویی با حجت‌الاسلام علی‌مراد کیانی؛ مسئول دفتر نمایندگی ولی‌فقیه در بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان همدان درباره ماهیت انقلاب اسلامی و نقش روحانیت خصوصاً روحانیون مبارز استان همدان داشتیم که در ادامه می‌خوانید:

   به‌نظر شما انقلاب اسلامی ایران چه ماهیتی داشت؟

22 بهمن 57 روز به ثمر رسیدن تلاش‌ها، رشادت‌ها، خون‌های به ناحق ریخته شده و اراده خداوند بر جهان بود، در ابتدا ضمن تبریک ایام‌الله دهه فجر و چهل و سومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در پاسخ به پرسش شما باید بگویم انقلاب‌هایی که در دنیا رخ داده معمولاً ماهیتی اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و یا ایدئولوژیکی دارند اما انقلاب اسلامی ایران یک انقلاب استثنایی است، هرچند به‌ظاهر ماهیتی دینی و اسلامی دارد و تک‌بعدی، اما اسلام در درون خود همه ماهیت‌های سه‌گانه را دربرداشته و تأمین‌کننده همه است.

چرا؟ زیرا اسلام دیـن جامع و کاملی است که برای تأمین سعادت بشر در همه ابعاد آن آمـده و نمی‌توان آن را در یـک بعد منحصر کرد. بنابراین انقلاب اسلامی ایران بر خلاف همه انقلاب‌ها، تک‌بعدی نیست بلکه انقلابی است که هم ماهیت سیاسی و اجتماعی دارد هم اقتصادی و اعتقادی با این تفاوت که بعد دینی آن برجسته‌تر است. بنابراین انقلاب مردم ایـران، تک‌بعدی نیست بلکه دارای ابعاد و ماهیتی اقتصادی، سیاسی اجتماعی و عقیدتی است.

**به نظر شما روحانیت چه نقشی در پیروزی انقلاب اسلامی ایران داشته است؟

در پاسخ این سؤال باید بیان کرد که همه صنوف و گروه‌های مردمی اعم از جامعه دانشگاهی، بازاری، کارگری، روحانیون، نظامی و آحاد مردم در پیروزی انقلاب نقش داشتند اما چون سؤال شما در خصوص نقش روحانیون است پاسخ ما نقش اقشار دیگر را نفی نمی‌کند.

ازآنجایی‌که در ماهیت این انقلاب جنبه دینی آن بارزتر بود و رهبری آن و بیشتر پیشکسوتان آن روحانی بودند پس نقش محوری در پیروزی انقلاب اسلامی داشتند. حضور روحانیون در مساجد، حسینیه‌ها، تکایا، جلسات قرآن خانگی و سایر محافل دینی و تشریح ماهیت حاکمیت شاهنشاهی و آسیب‌های آن به‌ اعتقادات مردم و به فساد کشیدن جامعه از یک‌طرف و تبیین ماهیت قیام حضرت امام و انقلابیون و تشویق پیوستن آن‌ها به جامعه انقلابی تأثیر ویژه در پیشرفت آن حرکت عظیم داشت. علاوه بر آن رهبری حضرت امام و راهبری علما و پیشکسوتان آن حرکت از قبیل مقام معظم رهبری، مرحوم آیه‌الله طالقانی، شهیدان مطهری، بهشتی، باهنر و... این نقش را بیشتر نمایان می‌کرد؛ اما چون علما و روحانیون بزرگی در این انقلاب نقش داشته و بیان آن در این گفت‌و‌گو نمی‌گنجد اگر صلاح می‌دانی به نقش تعدادی از روحانیون پیشکسوت استان همدان در پیروزی انقلاب اسلامی ایران بپردازیم.

استان همدان یکی از استان‌های کلیدی است که در پیروزی انقلاب اسلامی نقش ویژه‌ای را ایفا کرده است. چهره‌های بزرگ و شاخصی همچون مرحوم «شهیدان آیت‌الله دکتر مفتح، آیت‌الله مدنی، آیت‌الله حیدری و آیت‌الله قدوسی، مرحوم آیت‌الله انواری و حضرت آیت‌الله العظمی نوری همدانی و... نقش کلیدی در پیروزی انقلاب داشته‌اند، البته خیلی از روحانیون و علمای دیگر استان همدان از قبیل آیت‌الله‌العظمی آخوند ملاعلی معصومی، آیت‌الله سید رضا فاضلیان و... نقش مناسب و خوبی در هدایت مردم در پیوستن به صفوف انقلابیون داشتند.

  به‌نظر می‌رسد خوب است اشاره‌ای هم به بیان ریشه‌های انقلاب اسلامی داشته باشید.

باید گفت ریشه‌های آن به سال‌های قبل از 42 با جریان‌های انقلابیون همچون شهید نواب صفوی و یاران مبارز ایشان بازمی‌گردد و این نکته قابل ذکر است که یکی از یاران شهید نواب صفوی که از اهالی استان همدان نیز بوده سید صادق امانی است که همراه با ایشان به مقام رفیع شهادت نائل می‌شود.

در قیام سال 42 حضرت امام برخی از انقلابیون دستگیر و زندانی شدند؛ یادی کنیم از مرحوم آیت‌الله انواری همدانی که پس‌ازآن قیام دستگیر و زندانی شد و حدود 15 سال در حبس ماند و هیچ‌کدام از انقلابیون آن‌قدر در زندان نماندند. حادثه 19 دی‌ماه سال 56 با فاصله اندکی از چهلم حاج مصطفی خمینی، در پی مقاله توهین‌آمیز «استعمار سیاه و سرخ» توسط یکی از اعضای گروه ساواک با نام مستعار «احمد رشیدی‌مطلق» در روزنامه اطلاعات وقت، به چاپ رسید، این مقاله امام خمینی (ره) را به‌عنوان یک سید هندی و دست‌نشانده استعمار و ضد برنامه‌های شاه معرفی کرد. انتشار مقاله احمد رشیدی‌مطلق در روزنامه اطلاعات آن وقت منشأ قیام 19 دی مردم قم شد که نقش حضرت آیت‌الله العظمی نوری همدانی در آن نقش محوری بود.

**جریان آن مقاله توهین‌آمیز، قیام 19 دی و نقش علمای همدان در آن را کمی بیشتر توضیح دهید.

این مقاله توهین‌آمیز عوامل ساواک، خشم و نفرت مردم را برانگیخت که روحانیون و علمای قم در 19 دی‌ماه در خانه مراجع تجمع کرده و در نهایت به‌خاطر آن مقاله توهین‌آمیز از دفتر و خانه «آیت‌الله‌العظمی نوری همدانی»، راهپیمایی و قیام علیه شاه و حکومت پهلوی آغاز شد و در طی آن قیام، 80 الی 90 نفر از روحانیون و مردم عادی به دستور مأموران رژیم پهلوی به شهادت رسیدند، در این واقعه نقش کلیدی آیت‌الله‌العظمی نوری همدانی و آغاز حرکت از بیت او در جریان انقلاب یک عطف تاریخی است.

  پس از قیام 19 دی سال 56 مردم قم سرنوشت آن چی شد؟

- اعتراضات علیه رژیم طاغوتی شاه همچنان ادامه یافت. قیام 29 بهمن مردم تبریز به مناسبت چهلم شهدای قم منجر به شهادت جمعی از مردم تبریز شد و پس از چهل روز در فروردین سال 57 حرکت مردم ورامین، ری، جهرم، دزفول و... ادامه یافت.

تا زمانی که در 13 شهریورماه 57، مردم تهران، جهت برگزاری نماز عید فطر به امامت «آیت‌الله مفتح» در تپه‌های قیطریه، حاضر می‌شوند و در این نماز وی سخنرانی کوبنده‌ای را علیه شاه انجام می‌دهد و پس‌ازآن، راهپیمایی به سمت میدان آزادی آغاز می‌شود و وعده حضور در راهپیمایی گسترده‌تر، به 17 شهریورماه موکول می‌شود.

  اشاره به 17 شهریور سال 57 داشتید یعنی محور راهپیمایی 17 شهریور در میدان ژاله از علمای همدان بوده؟

بله بر اساس وعده مردم در روز 13 شهریور، قرار شد در 17 شهریور‌ماه 57 مردم در میدان ژاله علیه دستگاه جبار شاه قیام کنند.

در روز موعود راهپیمایی عظیمی، شکل گرفت که نیرو‌های امنیتی و نظامی شاه ساکت ننشستند و با توپ، تانک و گلوله مردم را به خاک و خون کشیده و جمع کثیری از مردم را در این روز به شهادت رساندند و این روز در تاریخ «جمعه سیاه» نام گرفت که در پی آن آیت‌الله‌العظمی امام خمینی (ره) و آیت‌الله حکیم با انتشار بیانیه‌هایی، شاه و جنایات او را محکوم می‌کنند، در این حادثه نیز نقش آیت‌الله مفتح در انقلاب و پیروزی آن بر همگان مبرهن است.

  در صحبت‌هایتان به 15 سال زندان، برای روحانی مبارز و مجاهد حضرت آیت‌الله انواری همدانی اشاره کردید کمی بیشتر توضیح بدهید.

یکی دیگر از روحانیون مبارز و مجاهد انقلاب اسلامی، مرحوم آیت‌الله انواری است، ایشان متعلق به روستای نوار از توابع شهرستان رزن در استان همدان و جزء روحانیونی بودند که در زمان قبل از انقلاب از سال 42 تا سال 57، در زندان‌های ساواک به سر بردند و در طول تاریخ انقلاب اسلامی ایران، فردی را نمی‌توان یافت که 15 سال با مجاهدت و مقاومت طعم زندان‌های شاه را چشیده باشد. در زمان ورود امام خمینی (ره) در 12 بهمن 57 به فرودگاه مهرآباد، در کنار ایشان دو شخصیت روحانی مشاهده می‌شود که این دو تن آیت‌الله مفتح و آیت‌الله انواری هستند که از علمای بزرگ همدان بودند و این نشان‌دهنده نقش روحانیون مبارز استان همدان در انقلاب و پیروزی آن است.

   به نقش همشهریان خودتان شهیدان آیت‌الله حیدری و آیت‌الله قدوسی هم اشاره‌ای داشته باشید.

نقش شهید حیدری در نهاوند را به‌عنوان یکی دیگر از نقش‌های کلید‌ی در پیروزی انقلاب نمی‌توان نادیده گرفت، ایشان جزء کسانی بودند که در زمان قبل از پیروزی انقلاب به‌عنوان یکی از یاران امام (ره) به شهر بابک تبعید شدند و پس از اتمام دوره تبعید هنگام بازگشت به شهر نهاوند مورد استقبال عجیبی از انقلابیون نهاوند قرار گرفته که در تاریخ نهاوند ماندگار است. وی هدایت و رهبری مردم نهاوند را بر علیه حکومت غاصب شاه بر عهده می‌گیرد و این شهرستان اولین نقطه‌ از کشور است که با محوریت شهید آیت‌الله حیدری مجسمه شاه را به زمین می‌کشند.

همچنین «شهید آیت‌الله قدوسی» یکی از نخبگان انقلاب اسلامی است. ایشان با مجاهدت‌ها، آینده‌نگری‌ها و با دید باز خود به کادرسازی بدنه امروزی نظام در بخش روحانیون پرداخت و همراه با دکتر بهشتی، مدرسه شهیدین و مدرسه حقانی را مدیریت می‌کردند که نتیجه کار آن‌ها تربیت نخبگانی بود که مدیریت بخش‌های مهمی از کشور را عهده دار شدند و بیشتر شخصیت‌های مهم قوه قضائیه جز تربیت‌شدگان این دو بزرگوار در مدرسه شهیدین و حقانی هستند.

همان‌گونه که چهره‌های برتر در زمان شکل‌گیری انقلاب ترور می‌شدند، آیت‌الله قدوسی نیز که در آن زمان دادستان کل انقلاب اسلامی بودند مورد ترور ناجوانمردانه دشمنان قرار گرفت و در 14 شهریور سال 1360 به شهادت رسید.

   شهید قدوسی خلاقیت‌های مهمی داشته می‌شود به بخشی از آن اشاره فرمایید؟

بله؛ همان‌طور که اشاره شد نیروسازی و تربیت کادر مفید برای انقلاب از شاهکار‌های شهیدان قدوسی و بهشتی بود که در دو مدرسه شهیدین و حقانی اتفاق افتاد.

یکی دیگر از دستاورد‌های آیت‌الله شهید قدوسی، طرح تشکیل دستگاه اطلاعاتی کشور است که این امر مهم نشان از تفکر عمیق و دوراندیشی ایشان دارد و به تعبیر خاص ایشان که فرموده بودند: «حال که انقلاب اسلامی به پیروزی رسیده است نیاز به یک چشم بینا دارد، این چشم‌ باید مجموعه‌ای باشد که برنامه‌ها و توطئه‌های دشمن را رصد کند» و این‌گونه بود که در آن سال‌ها به پیشنهاد ایشان، دستگاه امنیتی کشور، در سال‌های بعد با نام وزارت اطلاعات شکل گرفت.

  نقش شهید آیت‌الله مدنی در پیروزی انقلاب اسلامی را تبیین نمایید.

«شهید آیت‌الله مدنی» نیز به‌عنوان یکی دیگر از مهره‌های اصلی انقلاب اسلامی راهنمایی و هدایت مردم همدان را در آن دوران به عهده داشته، با وجود آنکه ایشان همدانی اصل نبودند اما در آن زمان در این شهر سکونت داشته‌ و در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی زمانی که یگان زرهی ارتش کرمانشاه به دستور شاه جهت سرکوبی مردم، آماده حرکت به سمت تهران می‌شود؛ آیت‌الله مدنی به همراه خیل عظیمی از مردم همدان در جاده کرمانشاه در مقابل یگان ارتش می‌ایستد و مانع حرکت تانک و نفربرهای ارتش می‌شود که این خود یک مقاومت بسیار بزرگ به‌شمار می‌رفت.

**ببخشید شما را خسته کردیم اگر نکته پایانی دارید بفرمایید.

خواهش می‌کنم هرچند موضوع مربوط به نقش روحانیون مبارز استان همدان بود ولی حیفم می‌آید از بزرگان این استان که قبل و پس از پیروزی انقلاب اسلامی درخشیدند یاد نکنیم. شهیدانی همچون حاج حسین همدانی، حاج‌بابایی، مظاهری، چیت‌سازیان، حاج میرزا سلگی، خوش‌لفظ، ابروزن، ابراهیمی، امیدی و...

شهید سردار حاج حسین همدانی جزء کسانی بود که همراه با شهید شهبازی در بنیان‌گذاری سپاه نقش ویژه‌ای را ایفا کردند. همچنین در حادثه کودتای شهید نوژه، نقش کلیدی در برخورد با کودتاچیان داشتند، بر اساس طرح و برنامه ریخته‌شده توسط تعدادی از سران فراری طاغوت که به‌نوعی به آمریکا و توطئه‌های آن کشور جهت بازگشت مجدد شاه به ایران بازمی‌گشت با فرماندهان ارشد پایگاه نوژه در سال 1358، تصمیم داشتند که بیت امام خمینی (ره) بمباران نمایند.

این عملیات به‌صورت سری و مرموز بود اما ازآنجاکه این انقلاب الهی است و خدا همواره یاری‌گر مردان خداست، یکی از خلبانان هواپیمای جنگی قبل از انجام عملیات در هماهنگی انجام‌شده با پایگاه، به تهران عزیمت می‌کند و در آنجا به منزل خود رفته و به مادر خود نیز سری می‌زند. دست بر قضا عملیات و برنامه شبانه خود را برای مادر بیان می‌کند، مادر گریه‌کنان او را نصیحت و از انجام کار نهی می‌کند، مادر این خلبان از خانه بیرون رفته و تلاش می‌کند که با یکی از شخصیت‌های مرتبط با بیت امام ارتباط برقرار کند موفق نیز می‌شود و در نهایت با آیت‌الله خامنه‌ای صحبت کرده و داستان را برای ایشان بازگو می‌کند. ایشان نیز به سپاه همدان دستور داده تا عوامل کودتا را هرچه زودتر از میان بردارند و دراین‌بین شهید سردار همدانی همراه با دیگر هم‌رزمانش، بر علیه کودتای دشمن به پا می‌خیزند و نقشه‌های آن‌ها را نقش برآب می‌کنند.

«خواهر دباغ» نیز جزء مبارزان مجاهدی بود که در زمان قبل از انقلاب با حضور در زندان‌های ساواک بار‌ها مخالفت خود را علیه رژیم غاصب پهلوی عنوان کرده و پس از پیروزی انقلاب اسلامی در کنار امام (ره) و همچنین فرماندهی سپاه استان همدان در شهر و دیار خود، به دلیری‌ها و رشادت‌ها پرداخته که این خود نیز نشان دیگری است از نقش مهم و تأثیرگذار شخصیت‌های انقلابی استان همدان در پیروزی انقلاب اسلامی.

و اینکه چرا قبل از انقلاب جنبش‌های دانشجویی شاخصی در استان مشاهده نمی‌شود باید گفت قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، دانشگاه در این استان تازه شکل گرفته بود بنابراین نقش آن خیلی ملموس نیست تنها جنبش شاخص این استان، حرکت دانش‌آموزی، تعدادی از مدارس استان در 30 مهرماه سال 57 است که در این جنبش، نیرو‌های شاه وارد عمل شده و طی درگیری‌های به وجود آمده دو تن به شهادت می‌رسند.

مطالب ذکرشده تنها، بخش کوچکی از مجاهدت‌ها و رشادت‌های مردمان غیور کشور عزیزمان در راستای پیروزی انقلاب و دست‌یابی به آرمان‌های والای خود است، باید قدر، ارزش و منزلت چنین انقلابی را دانست چراکه خون‌های بسیاری در راه آن ریخته شده است. نباید به‌هیچ‌عنوان اجازه داد که دشمنان داخلی و خارجی با توطئه‌های خود درصدد براندازی این انقلاب باشند و همان‌گونه که روحانیون و علما در پیروزی انقلاب اسلامی نقش کلیدی داشته‌اند هم‌اکنون نیز وظیفه دارند با آگاهی‌بخشی و بصیرت‌بخشی مردم، در حفظ این انقلاب و نظام اسلامی نهایت تلاش را داشته باشند.