بدون شک هر فردی دوران ابتدایی و نخستین روز مدرسه خود را به یاد دارد؛ روزهای تلخ و شیرینی که آینده بسیاری از انسان‌ها را رقم می‌زند به گونه‌ای که ممکن است یک دانش‌آموز به دلیل تجربه تلخی که در نخستین روز مدرسه و یا دوران ابتدایی در ذهن دارد برای همیشه از درس و مدرسه زده شود یا برعکس خاطرات خوب این دوران او را نسبت به درس خواندن و ادامه تحصیل مشتاق کند.
در واقع زیربنای توسعه هر کشوری از طریق آموزش‌وپرورش آن کشور نهادینه می‌شود که ستون‌های اصلی آن را باید در آموزش ابتدایی جست‌وجو کرد. این اهمیت به اندازه‌ای است که بی‌توجهی به آن، آثار زیانباری را در ابعاد مختلف بر پیکره پیشرفت و تعالی هر سرزمینی بر جای می‌گذارد.
«کودکی نخستین و مهم‌ترین دوره زندگی آدمی است. از آن‌جا که در این دوره ساختار شخصیتی و رفتاری انسان بنیان گذاشته می‌شود، دوران کودکی را دورانی سرنوشت‌ساز و مثبت دانسته‌اند.» اهمیت این دوران و آموزش ابتدایی در شکل‌گیری شخصیت، تربیت‌پذیری و کسب علم به اندازه‌ای است که پیامبراکرم صلی‌الله وعلیه وآله دراین‌باره فرموده‌اند: «حکایت کسى که در کودکى مى‌آموزد، همانند نقش کندن بر سنگ است و حکایت کسى که در بزرگ‌سالى مى‌آموزد، همانند کسى است که بر آب مى‌نویسد.»
تجربه‌های اولیه زندگی در خانواده سپری می‌شود و پس از آن پیش‌دبستانی و دبستان به‌عنوان یک فضای بیرونی مؤثر در تربیت کودکان نمود می‌یابد و باید تجارب زندگی در خانواده را اصلاح یا تقویت کند.
در هرصورت این تجارب اولیه در مدرسه که تجارب اولیه یادگیری و تربیت‌شدن نیز خواهند بود، مبناهای اساسی تربیت را بنا می‌گذارند و چنانچه درست عمل نشود، بقیه مراحل زندگی نیز به آن سوی جهت می‌یابند و به‌طور کلی آینده هرکشوری را به این صورت رقم خواهد زد.
در همین راستا با توجه به اهمیت دوران ابتدایی در تحصیل، با پدر علم روان‌شناسی ایران به گفت وگو نشسته که نتیجه را باهم می‌خوانیم:
عبدالله شفیع‌آبادی با بیان اینکه مدرسه یک نهاد اجتماعی است که وجود آن برای جامعه لازم و ضروری محسوب می‌شود عنوان کرد: با ورود به این مرکز انسان‌ساز افراد می‌توانند زندگی خود را به‌صورت کارآمد و مؤثرتر مدیریت کنند.
وی با بیان اینکه کودکستان و مدارس ابتدایی به‌عنوان ریشه و مرکز ثقل تمام دوران تحصیلی محسوب می‌شود، اذعان کرد: دبیران و اولیای مدارس ابتدایی باید بیشتر از سایرین مورد آموزش قرار گرفته و تمام مهارت‌های لازمه را بیاموزند.
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه مدارس ابتدایی خشت اول و زیرساخت جامعه محسوب می‌شوند، ابراز کرد: دانش‌آموزان ابتدایی آینده‌سازان جامعه هستند و لازم است هرچه امکانات در حوزه آموزش و پرورش داریم در درجه نخست به آن‌ها اختصاص دهیم.
شفیع‌آبادی عنوان کرد: می‌بایست برای ساخت آینده بهتر، بهترین ساختمان و عابدترین و داناترین دبیران به مدارس ابتدایی را اختصاص دهیم.
وی با بیان اینکه مدارس ابتدایی و کودکستان‌ها را می‌توان به‌عنوان زیربنای اولیه شکل‌گیری شخصیت دانش‌آموزان به‌حساب آورد، ابراز کرد: برای جذب دانش‌آموزان، می‌بایست بهترین ساختمان‌ها را در اختیار مدارس ابتدایی قرار دهیم.
این مشاور و روان‌شناس با بیان اینکه دبیران ابتدایی تأثیر بسزایی بر رشد دانش‌آموزان دارند، عنوان کرد: لازم است بهترین و داناترین افراد را در اختیار مدارس ابتدایی قرار دهند چراکه فرزندان ما با نخستین کسی که در دوران تحصیل ارتباط می‌گیرد دبیران هستند؛ یک معلم خوب می‌تواند تا آخر عمر بر آینده فرد تأثیر بگذارد.
شفیع‌آبادی ضمن تأکید بر لزوم به‌روزرسانی نظام آموزشی، عنوان کرد: نمی‌توان با سبک‌های قدیم مهارت‌های مختلف را آموزش داد، چراکه با اقبال کمتری مواجه هستند.
وی با بیان اینکه روش‌های مناسب آموزش و پرورش را باید بر اساس فرهنگ و جامعه خود انتخاب کنیم، ابراز کرد: برای تأثیرگذاری بیشتر آموزه‌های دوران ابتدایی باید بهترین روش تدریس را انتخاب کرده و آن را به مربیان خود بیاموزیم.
این روان‌شناس با بیان اینکه بدون شک دبیران دوران ابتدایی با سایر دوره‌ها باید متفاوت باشند، عنوان کرد: در تمام دوران مدرسه به‌خصوص دوران ابتدایی نباید محور آموزش‌ها را فقط دانش‌آموزان قرار دهیم بلکه می‌بایست به طور مستمر با آن‌ها در ارتباط باشیم.
شفیع‌آبادی با بیان اینکه ارتباط دبیران با دانش‌آموزان باید یک ارتباط دوسویه باشد، اذعان کرد: اولیای مدارس باید با عطوفت و مهربانی با آن‌ها برخورد کنند.
وی ضمن تأکید بر برقراری مثلث معلم، دانش‌آموز و والدین در مدارس، گفت: در واقع مدارس نباید فقط به محیطی برای درس خواندن تبدیل شوند بلکه می‌بایست تمام مهارت‌های لازم زندگی را آموزش دهند.
وی مطرح کرد: لازمه انتخاب رشته هوشمند این است که در دوران ابتدایی برای دانش‌آموزان پرونده هدایت تحصیلی تشکیل شود، در این صورت فرد برای دبیرستان و سپس دانشگاه هوشمندانه و بر اساس واقعیت‌ها انتخاب رشته می‌کند.
این پژوهشگر روان‌شناسی ضمن تأکید بر گردش‌های علمی در مدارس ابتدایی با رعایت اصول و قوانین خاص مدارس و جامعه، گفت: بسیاری از مهارت‌های زندگی و علمی را می‌توان در این گردش‌ها به دانش‌آموزان یاد داد.
شفیع‌آبادی با بیان اینکه مدرسه باید تلفیقی از کتاب و جامعه باشد، ابراز کرد: در واقع باید در مدارس همزمان علم و مهارت زندگی در جامعه را به دانش‌آموزان یاد دهیم.
وی با بیان اینکه نظام آموزش و پرورش نیاز به اصلاح و تقویت دارد، عنوان کرد: باید هرچه زودتر سیستم معلم‌محوری که فقط معلم در تدریس دانش‌آموزان مؤثر بود را حذف و به جای آن ارتباط سه‌سویه دانش‌آموز، دبیران و اولیا را جایگزین کنیم.
پدر روان‌شناسی ایران افزود: ورود کودک به دبستان آمیخته با رفتار خاصی است و مدرسه وظیفه دارد که این رفتار را تعدیل یا الگوسازی کند؛ از این طریق است که تطابق رفتارها با ارزش‌های انسانی و الهی امکان‌پذیر می‌شود.
شفیع‌آبادی با بیان اینکه مدیریت که نقش محوری فعالیت‌های آموزشی و تربیتی را در مدارس به عهده دارد در دوره ابتدایی جایگاهش حساس‌تر و با اهمیت‌تر است، ابراز کرد: مدیرانی در این دوره موفق‌اند که بتوانند پاسخ منطقی و مناسبی برای رویکردهای ارزشی، عقلانی و اجتماعی کودکان در مدارس ایجاد کنند. بر خلاف گروهی از مدیران که تمام فعالیت خود را در زیباسازی در و دیوار مدرسه و امور ظاهری صرف می‌کنند و از آنچه اهداف زیربنایی است، غافل مانده‌اند.
وی ادامه داد: اگرچه نقش حیاط مدرسه و رنگ و روی کلاس درس را در آموزش پایدار و نقش غیرمستقیم آموزش نمی‌توان از یاد برد، اما فقط در این مرحله ماندن و در طول سال تحصیلی متناسب با هر فصل فضاسازی ظاهری برای دانش‌آموزان کردن، تحول اندیشه‌ای ایجاد نخواهد کرد.
حال با توجه به آنچه گفته شد دوره ابتدایی به جهت رشد و تربیت شخصیت کودک دوره‌ای بسیار مهم است که به آن دوره اطاعت، خلاقیت و تأدیب برای بروز استعدادهای عمومی نیز می‌گویند؛ آموزش ابتدایی پایه آموزشی و نقطه ورودی یک حرکت طولانی و مهم در زندگی کودکان آموزش ابتدایی و دبستانی است. دانش‌آموزان با ورود به این دوره با یک تحول اساسی مواجه می‌شوند و از نظر توانایی ذهنی برای برای کسب بسیاری از مسائل آموزشی و تربیتی که قبل از ارتباط مستقیم با مدرسه پیدا نکرده بود، آمادگی پیدا می‌کنند و تحولات عظیمی در ذهن دانش‌آموز نسبت به مسائل اجتماعی ایجاد می‌شود بر همین اساس لازم است بهترین امکانات و تجهیزات را در اختیار مدارس ابتدایی قرار دهیم و با سوادترین، صبورترین و حاذق‌ترین دبیران را به مدارس ابتدایی اختصاص دهیم چراکه این دبیران می‌توانند نقشه راه به دانش‌آموزان یاد دهند.
از طرفی دیگر ارتباط مؤثر در مدارس زمانی رخ می‌دهد که مثلث دانش‌آموز، دبیر و والدین برقرار شود و فقط آموزش مختص درس و کتاب نشود؛ برای داشتن جوانان و نوجوانان با مسئولیت‌تر باید مهارت‌های مختلف اجتماعی و زندگی را به دانش‌آموزان یاد دهیم.

عطیه صفی‌زاده