28 تیر ماه سال جاری بود که سرپرست دفتر مشارکت‌های مردمی و مسئول اجتماعی سازمان حفاظت محیط زیست، از آغاز به کار دو هزار و 61 خانه محیط زیست از ابتدای شروع به کار دولت سیزدهم در مساجد، مدارس، مراکز فرهنگی هنری، کتابخانه‌ها و دهیاری‌های کشور خبر داد و گفت: سازمان حفاظت محیط زیست دنبال کیفی‌سازی خانه‌های محیط زیست است تا خروجی مؤثر داشته باشد.پدرام جدی؛ در خصوص اهمیت این خانه‌ها گفت: سازمان حفاظت محیط زیست امکان، نیرو و ظرفیت کافی برای صیانت از عرصه‌های زیست‌بوم کشور را ندارد؛ بنابراین ناگزیر به استفاده از ظرفیت مردمی است زیرا بر خلاف تصور اذهان عمومی که مردم را مخرب محیط زیست می‌دانند، در بیشتر مواقع دستگاه‌ها در صف اول تخریب محیط زیست بوده‌اند، در مقابل مردم بهترین حامیان محیط زیست هستند. خانه محیط زیست امکان خوبی برای تبادل نظر بین مردم، دولتمردان و شنیدن دغدغه و درخواست‌های صاحب‌نظران و افراد اندیشمند است.

وی در ادامه مدعی شد مردمی کردن حفاظت از محیط زیست با راه‌اندازی خانه‌های محیط زیست یک کار نمایشی و قرار دادن مردم در ویترین و بهره‌گیری از آن نیست بلکه محفلی است در زمینه رسیدن محیط زیست به اهداف به خصوص در زمینه آموزش و فرهنگ‌سازی تا بتوان با مفاهیم مناسب دغدغه‌های زیست‌محیطی را به جامعه منتقل کرد.

این در حالی است که محیط زیست سالم بستر توسعه و حیات پایدار است و هدف این سازمان از تشکیل این خانه‌ها، نهادینه کردن و فعال شدن شهروندان در حفظ محیط زیست است تا حساسیت نگهداشت در میان مردم افزایش یابد و به جامعه و شهرهای سالم‌تری دسترسی داشته باشیم؛ در عین حال از آنجا که مشارکت همه مردم برای حفظ محیط زیست در اصل پنجاهم قانون اساسی مورد تأکید قرار گرفته و محیط زیست میراث آتیه ماست و همه مردم مکلف به ایفای نقش در حفظ آن هستند؛ یقیناً در صورت اجرای درست این طرح، راه‌اندازی خانه‌های محیط زیست همین بستر را برای مشارکت مردم در همکاری با دولت در حفاظت از محیط زیست بر عهده می‌گیرد.

با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در خصوص چگونگی جلب مشارکت‌های مردم از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان و چگونگی اجرای این طرح با سید مریم محمدی؛ مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان همدان و مهدی اسماعیلی بیدهندی؛ عضو هیئت علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان همدان با بیان اینکه از دوماه پیش تاکنون 81 خانه محیط زیست در استان افتتاح شده، گفت: 11 خانه در کتابخانه‌های عمومی و 70 خانه در دهیاری‌های استان همدان محفلی برای ارائه آموزش‌های محیط زیستی و جذب مشارکت جوامع محلی و در عین حال دغدغه‌مند کردن مسئولان محلی همچون دهیاران در روستاها و شهرداری‌ها هستند.

محمدی با بیان اینکه بر اساس قانون اساسی همه افراد مسئول حفظ محیط زیست هستند، افزود: در این میان دولت وظیفه دارد آموزش‌های لازم را به مردم ارائه دهد.

وی با بیان اینکه در همین راستا جلساتی را با ائمه جماعت دهستان‌ها و دهیاران برگزار کردیم تا بتوانیم از تریبون و منبر آن‌ها برای اشاعه فرهنگ محیط زیست و اصلاح الگوی مصرف استفاده کنیم ابراز کرد: یکی از بهترین اماکن برای فرهنگ‌سازی، کتابخانه‌های عمومی هستند زیرا مطالعه آزاد و انتخابی که در کتابخانه‌های عمومی محقق می‌شود، به حفظ محیط زیست کمک بیشتری خواهد کرد و تأثیر فراوانی دارد.

این مسئول با تأکید بر اینکه برای حل مشکلات و حفظ محیط زیست، دولت دست یاری به سمت جوامع محلی دراز کرده چراکه محیط زیست به همه افراد و فرد به فرد ما بستگی دارد ابراز کرد: ما در عرصه جلب صنایع برای حضور در این خانه‌ها ورودی نداشیتم زیرا داوطلبی وجود نداشت. ترجیح ما این بود که برای مردمی بودن این خانه‌ها، کتابخانه‌ها به‌عنوان بخش‌های نیمه‌‌دولتی در اختیار دهیاری‌ها قرار گیرند.

در ادامه عضو هیئت علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین الگوهای توسعه و یا به تعبیر بهتر بهینه‌ترین فرم‌های توسعه؛ توسعه پایدار است گفت: در این بین توسعه اجتماعی و فرهنگی یکی از سه رکن توسعه پایدار به‌حساب می‌آید.

مهدی اسماعیلی بیدهندی ادامه داد: پرداختن به مشارکت‌های مردمی در راستای توسعه و رشد فرهنگی و اجتماعی جامعه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است اما در این بین در به‌کار گرفتن مشارکت‌های مردمی نکته حائز اهمیت، به‌هم پیوستگی این فرایند است یعنی اگر مشارکت مردمی را در درجه نخست به‌عنوان یک فرایند مقطعی یا اجرای مختص در یک بازه زمانی مشخص کنید، آن تأثیری که باید به همراه داشته باشد را نخواهد داشت.

وی با اشاره به اینکه این عدم تأثیرگذاری بدان جهت است که مردم نسل به نسل تغییر کرده و در حوزه حفاظت از محیط زیست نیازمند مشارکت همه اقشار و در همه گروه‌های سنی هستیم، تصریح کرد: طرح‌های مشارکتی همچون خانه‌های محیط زیست و از این دست طرح‌ها، در ذات خود اقدامات مفیدی هستند اما در عمل وقتی میزان سرانه مطالعه مردم یا استفاده از کتابخانه‌ها نسبت به استاندارد بین‌الملل بسیار پایین است؛ مشخص می‌کند که نمی‌توان از طریق این مکان در قالب خانه، جامعه هدف قابل توجهی را در عرصه جلب مشارکت‌های مردمی مخاطب کنید.

این استاد محیط زیست عنوان کرد: از سوی دیگر وقتی که فردی از کتابخانه استفاده می‌کند خود به سطحی از آگاهی رسیده که نیازمند آموزش بیشتر است بنابراین حتی اگر این کتابخانه خانه محیط زیست هم نباشد خود به‌نوعی در حفاظت از محیط زیست کم و بیش کوشا خواهد بود.

بیدهندی تأکید کرد: موضوع این است که ما باید عموم مردم را که نسبت به محیط زیست و مسائل آن نگاه مسئولانه ندارند را به لزوم داشتن این مسئولیت آگاه کنیم.

وی تشریح کرد: وقتی مردم خود آگاه شوند که حفاظت از محیط زیست به تنهایی وظیفه سازمان و دولت نیست بلکه دولت تنها باید در قامت سیاست‌گذار ورود کرده و این مسئولیت بر عهده تمامی اعضای یک جامعه است؛ یقیناً با این رویکرد کم‌کم مشارکت مردمی بیشتر خواهد شد.

وی افزود: نکته بعدی که لازم است مورد توجه قرار گیرد این که نباید الگوهای یکسانی را برای آموزش و جلب مشارکت‌های مردمی برای خرده‌فرهنگ‌ها در قومیت‌های مختلف به خدمت گرفت.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه این امر به معنای لزوم بومی‌سازی الگوها در آموزش و جلب مشارکت است، تصریح کرد: تصور کنید یک بسته فرهنگی و آموزشی در راستای مشارکت مردمی تولید کرده و بخواهیم برای همه این قومیت‌ها استفاده کنیم؛ قطعاً این موضوع آن اثربخشی لازم را نخواهد داشت.

اسماعیلی بیدهندی با اشاره به اینکه لازم است سازمان حفاظت محیط زیست برای جلب مشارکت‌های مردمی در بدو امر به یک بررسی جامعه‌شناختی از جوامع هدف خود بپردازد تشریح کرد: به طوری که خرده‌فرهنگ‌ها را استخراج و ظرفیت‌های موجود در هر منظومه فرهنگی را در جای‌جای کشور احصا کرده و بر مبنای آن محتوایی که مد نظر دارد را آماده و حتی نحوه این آگاهی‌بخشی و مشارکت دادن را نیز در هر منطقه به‌صورت مجزا طرح‌ریزی کند.

وی ادامه داد: برای مثال در شهری همچون تهران به‌دلیل مدرنیته شدن و دوری از محیط طبیعی شاید در جلب مشارکت نیاز باشد دانش‌آموزان را به اردو برد اما در شهری همچون نطنز که یک باغ‌شهر است و دانش‌آموزان از بدو تولد با محیط طبیعی آشنا هستند، این آموزش‌ها باید به نحو دیگری مورد توجه قرار گیرد.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد آموزش بنیادی‌ترین شیوه در حفاظت از محیط زیست بوده که هدف از آن، یافتن بهترین و مناسب‌ترین شیوه ارائه مطالب و چگونگی فعالیت‌ها و اجرای ساختاری است که زمینه‌ساز ارتقای آگاهی‌های زیست‌محیطی در اقشار مختلف جامعه باشد تا با ایجاد نگرش‌های مثبت و یادگیری و انجام مهارت‌های مفید محیط زیستی در آنان زمینه‌های لازم را در حفاظت آگاهانه از محیط زیست عملی سازد و افراد جامعه ضمن احترام گذاشتن به طبیعت، در قبال حفظ و حمایت از محیط زیست نیز احساس کنند تا موجبات رشد اقتصادی جامعه خود و توسعه پایدار را فراهم کنند.

اما آنچه مسلم است اینکه به گفته این کارشناس محیط زیست یقیناً بنا به قومیت‌های مخلتف طرح‌های بومی و حتی فرم بومی را باید برای جلب مشارکت در نظر گرفت. از طرفی اینکه کتابخانه خانه محیط زیست شود خود مسئله بحث‌برانگیز است زیرا چنانکه در بحث مطرح شد میزان مراجعه به کتابخانه اندک بوده و اغلب افرادی که به این محیط‌ها مراجعه می‌کنند خود بخشی از آگاهی محیطی زیستی را می‌دانند.

بنابراین به‌نظر می‌رسد در این بخش باید در عرصه جانمایی تجدید نظر شود تا جامعه هدف بیشتری را مورد توجه قرار دهد که ازجمله این نهادها مساجد در محلات و روستا‌ها است.