اعتماد بهنفس و مهارتهای ارتباطی ضرورت نسل نو
نوجوانان امروز با دنیایی مواجهاند که سرعت تغییرات آن، از هر نسل پیشین بسیار بیشتر است. پیشرفتهای سریع فناوری، نفوذ شبکههای اجتماعی و دسترسی لحظهای به اطلاعات باعث شده تا زبان، ادبیات، نگرشها و نیازهای نوجوانان با نسلهای قبلی فاصلهای قابل توجه پیدا کند. این تغییرات نهتنها بر رفتار و روابط اجتماعی آنها تأثیر گذاشته، بلکه نحوه ارتباط با خانواده، مدرسه و جامعه را نیز دستخوش تحول کرده است.
در چنین شرایطی، بزرگترها و مسئولان آموزشی و تربیتی اغلب قادر نیستند با این سرعت تغییر هماهنگ شوند و از درک دقیق نیازها و دغدغههای نوجوانان باز میمانند. به همین دلیل، بسیاری از نوجوانان احساس میکنند صدایشان شنیده نمیشود و فرصت مشارکت فعال در تصمیمگیریهای مرتبط با زندگی خود را ندارند.
این فاصله نسلی و ناتوانی در درک نیازهای نوجوانان باعث شده خانوادهها و معلمان اغلب نتوانند ارتباط مؤثر برقرار کنند و بسیاری از فرصتهای تربیتی و آموزشی از دست برود. اهمیت شنیده شدن صدای نوجوانان نهتنها در رشد فردی و اجتماعی آنها، بلکه در شکلگیری نسلی توانمند و مطلع در آینده جامعه حیاتی است. به گفته کارشناسان، ایجاد فضایی برای شنیدن فعال نوجوانان، همراهی بدون قضاوت و آموزش مهارتهای ارتباطی، میتواند پلی باشد میان نسلها و مسیر موفقیت نوجوانان را هموار کند.
با ذکر این مقدمه، روزنامه سپهرغرب در گفتوگوی اختصاصی با روانشناس و مشاور برجسته کودک و نوجوان، به تحلیل چالشها، فاصله نسلی و مهارتهای ضروری نوجوانان امروز پرداخته و تصویری روشن از وضعیت نسل نو ارائه میدهد.
ماحصل این گفتوگو در ادامه میآید:
استاد سید مجتبی حورایی، در ابتدای سخنان خود بیان کرد: واقعیت این است که صدای نوجوانان اغلب شنیده نمیشود و این فاصله نسلی اگر مدیریت نشود، میتواند به شکلگیری نسلهایی منفعل، با اعتماد بهنفس کم و ناتوان در بیان خواستههای خود منجر شود.
به گفته وی، نوجوانان بهترین منبع برای بیان مشکلات، دغدغهها و خواستههای خود هستند و واقعیت این است که تنها وقتی از زبان خود نوجوانان بشنویم میتوانیم بفهمیم چه میخواهند و چه نیازهایی دارند.
این روانشناس کودک و نوجوان توضیح داد: تغییرات سریع جامعه و فناوری باعث شده نوجوانان امروزی سبک زندگی، زبان و نیازهای متفاوتی نسبت به نسلهای گذشته داشته باشند، در نتیجه ادامه روشهای سنتی و قدیمی نصیحت و راهنمایی از سوی بزرگترها، اثرگذاری واقعی را نخواهد داشت.
حورایی هشدار داد: والدین اگر بخواهند مثل پدر یا مادرشان نصیحت کنند، نتیجه نمیگیرند. باید روشها و ادبیات خود را بهروز کرده کرده، با سبک و دغدغههای نوجوان آشنا شوند و برای ارتباط مؤثر آماده باشند.
وی تأکید کرد: شنیدن واقعی نوجوان یعنی درک او، همدلی با دغدغهها و احترام به حرفش، نه قضاوت یا قطع کلام. برای مثال اگر نوجوان بگوید میخواهم ترک تحصیل کنم و سر کار بروم، شما نمیتوانید همان لحظه به او بگویید اشتباه میکنی. او باید ابتدا شنیده، درک و بعد راهنمایی شود.
این مشاور و کارشناس تربیتی افزود: متأسفانه، بسیاری از نوجوانان بهعنوان موجودات مزاحم یا کلافهکننده دیده میشوند و بزرگترها منتظرند سریعتر بزرگ شده، عروس یا داماد و مستقل شوند؛ در حالی که همین نگاه فاصله بیشتر و کاهش اعتماد نوجوانان را به همراه دارد.
حورایی نقش نظام آموزشی و رسانهها را در این فاصله نسلی پررنگ دانست و تصریح کرد: مدارس و دانشگاهها، برنامه آموزشی مؤثر برای درک نوجوانان ندارند. رسانهها هم بهندرت آموزش میدهند که چگونه با نوجوانان ارتباط برقرار کنیم. تنها فضایی که نوجوانان امروز دارند، شبکههای اجتماعی است که آنها را با همسالان خود مرتبط میکند، اما بزرگترها اغلب نمیتوانند آن زبان و نیازها را بفهمند.
وی مهارتهایی را که نوجوانان برای موفقیت در جامعه امروز نیاز دارند، تشریح کرد و افزود: اعتماد بهنفس، عزت نفس و احساس ارزشمندی پایهایترین مهارتها هستند. نوجوانان باید یاد بگیرند چگونه حرف خود را محترمانه و مؤثر بیان کنند. مهارت ارتباط مؤثر، توانایی تصمیمگیری مستقل و حتی مهارتهایی که بتواند در آینده برای اشتغال و درآمد به آن متکی باشند، بسیار مهم است.
به باور وی، وقتی نوجوانان بتوانند حرف خود را مؤثر بیان کنند و خانوادهها و معلمان شنونده فعال باشند، مسیر رشد فردی و اجتماعی آنها هموارتر خواهد شد.
این مدرس مهارتهای زندگی اظهار کرد: شنونده فعال بودن، یعنی همدلی بدون قضاوت فوری و ایجاد فضایی که نوجوان احساس کند حرفش مهم است. خانوادهها و معلمان باید مهارتهای خود را در این زمینه توسعه دهند.
حورایی اضافه کرد: رسیدن به ارتباط مؤثر بین نسلها نهتنها نیازمند تغییر در رفتار خانوادهها و معلمان است، بلکه نیازمند اصلاح ساختارهای آموزشی و رسانهای است که باید ابزارهای مناسبی برای آموزش مهارتهای ارتباطی و شنیده شدن نوجوانان ارائه دهند.
وی در پایان در پاسخ به این پرسش که اگر از نوجوانان امروز بخواهیم برای آینده خود تصمیم بگیرند چه خواسته یا تغییری را مطرح میکنند، گفت: آنها اغلب نمیتوانند درک شوند و فکر میکنند بزرگترها به نیازها و سلایقشان توجه نمیکنند. آنها نیاز به شنیدن واقعی، درک و هدایت هوشمندانه دارند.
نوجوانان نیازمند درک، همدلی و مهارتهای واقعیاند
گفتنی است؛ تجربه و تحلیل کارشناسان نشان میدهد که شنیده شدن نوجوانان بهتنهایی کافی نیست؛ درک واقعی، همدلی و هدایت هوشمندانه آنها، ضرورت اصلی برای پرورش نسلی توانمند است. وقتی بزرگترها دغدغهها، نیازها و سلایق نسل نو را بهدرستی نشناسند، فاصله نسلی نهتنها کاهش نمییابد، بلکه تشدید شده و اعتماد نوجوانان به خانواده، مدرسه و جامعه کاهش مییابد. در چنین شرایطی، نوجوانان اغلب خود را ناتوان در بیان خواستهها و تصمیمگیری مستقل میبینند و احساس میکنند صدایشان شنیده نمیشود.
فضای مجازی امروز مهمترین بستر تعامل نوجوانان است؛ جایی که با همسالان خود ارتباط برقرار کرده، اطلاعات دریافت میکنند و هویت اجتماعی خود را شکل میدهند. با این حال، والدین، معلمان و رسانهها اغلب قادر به درک زبان، نیازها و دغدغههای نوجوانان در این محیط نیستند. این شکاف باعث میشود بسیاری از تلاشها برای هدایت و آموزش نوجوانان بیاثر شود و فاصله نسلی روزبهروز افزایش یابد.
نسل نوجوان امروز نیازمند مجموعهای از مهارتهای کلیدی است؛ اعتماد بهنفس و عزت نفس برای مقابله با فضای مقایسهای شبکههای اجتماعی، توانایی بیان مؤثر خواستهها، تصمیمگیری مستقل و مهارتهای عملی و اشتغالزا برای آینده حرفهای و اقتصادی. بدون این مهارتها، نوجوانان نهتنها در محیط خانواده و مدرسه کمتوان خواهند بود، بلکه برای ورود به جامعه و بازار کار نیز آماده نخواهند شد.
پیام روشن این است که نوجوانان تنها وقتی میتوانند مسیر رشد و استقلال خود را طی کنند که واقعاً شنیده و درک شوند، نه اینکه با نصیحتهای کلیشهای یا قضاوتهای زودهنگام مواجه شوند. بزرگترها باید یاد بگیرند چگونه همراه و راهنما باشند، نه صرفاً منتقد و قضاوتگر. ایجاد فضایی که نوجوان احساس کند حرفش مهم است، همدلی و احترام در گفتوگوها و آموزش مهارتهای زندگی و ارتباطی، کلید کاهش فاصله نسلی و پرورش نسلی خودباور، مسئولیتپذیر و توانمند است.
به عبارت دیگر، موفقیت نسل آینده تنها با شنیده شدن و توجه واقعی به نیازهایشان ممکن است؛ نه با بیتوجهی به دنیای پیچیده و پرشتاب امروز، نه با تقلید روشهای قدیمی و نه با نگاه صرفاً نظارتی و کنترلکننده بزرگترها. همزمان، نوجوانان نیز باید تلاش کنند تا توانمند شوند و برای ارتباط دوسویه، مهارتهای خود را ارتقا دهند اما مسئولیت فراهم کردن فضای امن و همراه برای رشد آنها بر دوش والدین، معلمان و جامعه است.
