دکتر محمد ترکمان درباره کودکان کار فضای مجازی اظهار کرد: در سال‌های اخیر با افزایش ابزارهای جدید ارتباطی و گسترش شبکه‌های مجازی بسیاری از افراد برای برقراری ارتباط با دوستان و محیط پیرامون خود تلاش می‌کنند با انتشار تصاویر، ویدئوها، دلنوشته‌ها و متن‌های ساده احساسات، نیازها و خواسته‌های خود را بیان کنند، از این طریق علاوه بر تخلیه هیجانی، احساس حمایت و توجه اجتماعی را دریافت می‌کنند، این قسمت و جنبه موضوع کارکرد مثبت دارد و نوعی ارتباط است که برای حیات خود به آن نیاز داریم و به رشد و خودشکوفایی می‌رسیم چراکه ارتباطات فضای مجازی هم نوعی ارتباط محسوب می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: با گسترش این ابزارها و تکنولوژی‌های جدید شاهد نوعی تجارت هستیم که بسیاری از طریق انتشار ویدئوها یا کلیپ‌های طنز و یا محتواهای مختلف تلاش می‌کنند مخاطبان زیادی را جذب کرده و در ادامه با گرفتن تبلیغ بتوانند درآمدهایی کسب کنند، این قسمت نیز بخش طبیعی از فرآیند رشد شبکه‌های مجازی بوده و در تمام دنیا دائر است و می‌تواند جزء کارکردهای سالم باشد اما در این بین برخی خانواده‌ها به ویژه مادران از کودکان برای جذب مخاطب، تبلیغات و درآمدزایی استفاده می‌کنند.

وی یادآور شد: در گذشته‌های نه چندان دور وقتی ما تعریف کودک کار را می‌شنیدیم کودکی را تصور می‌کردیم که بر خلاف میل باطنی خود و شرایط سخت اقتصادی و خانوادگی مجبور می‌شد به کارهایی همچون دستفروشی تن دهد تا بتواند درآمدی برای امرار معاش خانواده داشته باشد.

این مشاور کودک و نوجوان اضافه کرد: تمام مجامع حقوقی و علمی این موضوع را محکوم می‌کنند چراکه استفاده کودکان در قالب کودک کار، فرآیند رشد طبیعی کودک را مختل و حقوق طبیعی مانند تحصیل، آزادی و تفریح او را سلب می‌کند علاوه بر آن، آسیب‌های مختلفی به دنبال دارد، اینکه بیشتر در معرض سوءاستفاده جسمی، جنسی و غفلت روانی قرار می‌گیرد همچنین این کودکان به علت عدم آموزش مهارت‌ها ممکن است از جنبه روانشناختی نیز دچار کمبودهایی شوند.

وی اظهار کرد: در همین مقیاس کودکانی که در فضای مجازی مورد استفاده ابزاری والدین قرار می‌گیرند به عنوان کودک کار محسوب می‌شوند. بسیاری از انجمن‌های حقوق کودکان در دنیا طی سال‌های اخیر توجه رسانه‌ها را به این موضوع جلب کرده اند البته به صورت مدون، ساختارمند و طبقه بندی شده این موضوع به رسمیت شناخته نشده است.

ترکمان ادامه داد: با توجه به اینکه پدیده استفاده ابزاری از کودکان در شبکه‌های مجازی جدید است، هنوز قانون خاصی در هیچ کشوری برای این کودکان یا اعمال فشار به والدین برای پیشگیری از این کار تدوین نشده اما پیش بینی می‌شود در سال‌های آینده این اتفاق بیفتد چراکه پیامدهای این موضوع خیلی سریع خود را نشان داده است.

وی افزود: در موارد و گزارش‌هایی دیده ایم کودکانی که والدین از آنها برای تبلیغات و درآمدزایی استفاده کرده و یا تصاویر کودک را در حالت‌های مختلف منتشر کرده اند به صورت مستقیم و غیرمستقیم به فرزند خود آسیب زده اند. در واقع وقتی کودکان از طریق شبکه‌های مجازی دائماً تصاویرشان منتشر می‌شود بیشتر ممکن است توسط آزارگران و افرادی که به دنبال چنین فرصت‌هایی هستند، در معرض سوءاستفاده جنسی قرار گیرند، بسیاری از این طریق شکارهای خود را انتخاب می‌کنند و این یکی از آسیب هاست که شاید کمتر شایع باشد.

این روانشناس تصریح کرد: آسیب‌های دیگر شیوع بیشتری دارند به طوریکه کودک احساس می‌کند والد فقط او را در حالت‌های خوشایند و خنده آور دوست دارد و به مرور تصور می‌کند باید دائماً نقش بازی کند، شیرین بازی کند، از کلمات خاص استفاده کند تا والدین فیلم بگیرند و انتشار بدهند.

وی ادامه داد: در واقع این کودکان تصور می‌کنند می‌توانند حمایت دیگران را در نقش بازی کردن بگیرند و دچار توجه مشروط می‌شوند که فقط در این صورت محبوب هستند و با ولع زیادی اخبار و تصاویر خود را پیگیری می‌کنند، اینکه چند لایک خورده، کامنت دارد و دیگران در موردش چه می‌گویند و او در اکثر موارد به علت عدم توانایی تحلیل موضوعاتی چون دریافت کامنت نامناسب و لایک کمتر، دچار احساس ترس می‌شود.

ترکمان اضافه کرد: همچنین این کودکان تصور می‌کنند باید در این نقش قرار گیرند و تعریف متفاوتی از خود می‌کنند، همیشه دوست دارند زیبا باشند، لباس‌های شیک بپوشند و موهای خود را شانه کنند بنابراین از دوران و فضای کودکی فاصله می‌گیرند و دیگر یک کودک نیستند، یک بازیگر هستند یا فردی که از طریق نقش بازی کردن مورد توجه دیگران قرار می‌گیرند.

وی اذعان کرد: بسیاری از این افراد وقتی در وضعیت نامناسبی از آنها برای جذب فالوور تصویربرداری و منتشر می‌شود مثلاً اشتباهی می‌کنند، زمین می‌خورند و یا بیمار می‌شوند، مورد تمسخر دوستان قرار می‌گیرند این در حالیست که در بسیاری از موارد این کودکان و نوجوانان خیلی توانایی تصمیم گیری منطقی برای این شرایط و مسئولیت قانونی در برابرش را ندارند بنابراین فشار و اضطراب زیادی را متحمل شده و در مواردی افکار اقدام به خودکشی به سراغ آنها آمده است.

ترکمان بیان کرد: بعد از انتشار صدا، تصویر یا فیلم کودک، وی دائماً توسط دیگران مورد تحقیر و تمسخر قرار گرفته و فشار روانی زیادی را متحل می‌شود بدون اینکه والد متوجه پیامد رفتار خود باشد یا لزوماً منتشرکنندگان هدف آسیب زدن داشته باشند.

وی ادامه داد: برای درک آسیب‌های این اتفاق که شاید والدین لمس نکنند و متوجه نشوند می‌توان به قضیه انتشار سوتی‌های دانش‌آموزان در کلاس‌های آنلاین که بسیار فشارزاست، اشاره کرد. اگر کمی فکر کنیم برای خود ما هم پیش آمده که در جمع دوستان یا خانوادگی تصویری از کودکی ما انتشار یافته یا خاطره ای را تعریف کرده اند که احساس شرم و خجالت کرده ایم و یا شاید عصبانی شده ایم.

وی اضافه کرد: اگر فقط به این موقعیت فکر کنیم که این موارد برای نسل دهه 50 و 60 خیلی کمتر بوده و فرزندان ما در آینده قرار است با تعداد بیشتری از این رفتارها مواجه شوند، شاید ده‌ها و صدها تصویر، خاطره و دلنوشته که در فضای مجازی منتشر و ماندگار می‌شود، متوجه می‌شویم چه آسیبی به فرزندمان در آینده می‌زنیم.

وی اعلام کرد: پس همانطور که می‌بینیم سال‌ها پژوهش و تجربه بالینی نشان داده استفاده ابزاری از کودکان به عنوان کودکان کار چقدر می‌تواند آسیب زا باشد، در واقع بیش از 50 سال مطالعه ما را به این نتیجه رسانده و استفاده ابزاری از کودکان را محکوم می‌کنیم و وقتی با این پدیده جدید مقایسه می‌کنیم در کیفیت ماجرا تفاوتی نیست و والدینی که از کودکانشان استفاه ابزاری می‌کنند، در واقع کودک کار پرورش می‌دهند.

وی به داستانی اشاره کرد که "چند نفر در حال سنگ پرت کردن به گنجشکی بودند و از این کار لذت می‌بردند، رهگذری گفت چرا اینکار را می‌کنید؟ آنها پاسخ دادند که ما فقط شوخی می‌کنیم و می‌خندیم. گفت بله می‌خندید اما گنجشک‌ها جدی جدی زخمی می‌شوند و می‌میرند" و افزود: این شرح حال بسیاری از والدین است و بازخوردشان بعد از نقد اقدام آسیب زایشان این است که "یک تفریح بوده و درآمد مالی نداریم" یا اینکه "کودک دوست دارد و خود اصرار می‌کند تصاویرش منتشر شود" و یا "همه این کار را می‌کنند"، اینها همه توجیه و بهانه ای برای تدوام رفتار نادرست است.

این روانشناس با تأکید بر اینکه با این کار کودکان دیگر حریم خصوصی ندارند و به عنوان اسباب بازی تاریخ انقضادار هستند، تصریح کرد: اتفاقی که در پی این موضوع می‌افتد این است که بسیاری از این کودکان تعریف نادرست و تک بُعدی از خود خواهند داشت، تعریفی که حاصل لایک ها، کامنت‌ها و بازخوردهای مجازی است. بسیاری از این کودکان فکر می‌کنند دوست داشته شدن مشروط به تعریف دیگران است و تلاش می‌کنند به هر نحوی تأیید دیگران را بگیرند، به والدینشان فشار می‌آورند، آرایش می‌کنند، لباس متفاوت می‌پوشند، حرکات عجیب از خود نشان می‌دهند تا توجه دیگران را جلب کنند.

وی ادامه داد: در حقیقت این کودکان وجود و عزت نفس خود را وابسته به تأیید دیگران کرده اند که بزرگترین آسیب به کودک است و با افزایش سن وقتی آن توجه را در نقش کودک جذاب و ملوس نمی گیرند، اعتماد به نفسشان کاهش می‌یابد بنابراین دست به رفتارهای جبرانی و آسیب زا می‌زنند و در برخی موارد خواستار عمل جراحی برای زیبا شدن حتی در سنین پایین می‌شوند به طوریکه در کلینیک‌های زیبایی کودکانی 11-13 ساله برای تزریق بوتاکس مراجعه می‌کنند برای اینکه آن توجه را دوباره بازیابند.

ترکمان در پایان یادآور شد: این کودکان چون احساس خودشیفتگی پیدا می‌کنند، با همسالانشان ارتباط نمی گیرند و خود را برتر می‌دانند و فکر می‌کنند نباید با دیگران بازی کنند، دنبال هم بدوند و بخندند و به عنوان فرد مشهور خود را محدود می‌کنند بنابراین جامعه هم آنها را محدود می‌کند و به این شکل کودکی نمی کنند و دیگر کودک نیستند.