وجود احزاب یکی از ضروریات زندگی در دوره مدرن بوده و از مهمترین نهادها بر روندهای تصمیم‌گیری و اجرائی کشور است که به‌عنوان حلقه رابط بین مردم و حاکمیت سیاسی عمل می‌کند، یعنی فلسفه تشکیل احزاب این بود که با انجام این رسالت به‌عنوان چرخ دنده ماشین دموکراسی عمل کنند.
در ایران نیز بعد از پیروزی انقلاب شاهد پیدایش احزاب و گروه‌های سیاسی مختلف با آرمان‌ها و عقاید گوناگون بودیم که همین انتظار از آنان می‌رفت، اما آنچه امروز شاهدش هستیم این است که با گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب هنوز احزاب سیاسی به معنای واقعی کلمه، نهادینه نشده‌ و هیچ‌کدام نتوانسته‌اند کار ویژه واقعی ازجمله مشارکت سیاسی، جامعه‌پذیری سیاسی، ارتباطات سیاسی و... را به منصه ظهور برسانند.
به بیان دیگر با وجود اینکه امروزه تعداد زیادی حزب در عرصه سیاسی حضور دارد اما هیچ‌کدام نقشی حرفه‌ای در سپهر سیاسی ایران ایفا نمی‌کنند چراکه احزاب حرفه‌ای صرفاً به‌صورت موسمی ظهور و بروز ندارند، بلکه حضور دائمی داشته، نقش دولت سایه را ایفا می‌کنند و هم به لحاظ نظری، برنامه و راهبرد تولید می‌کنند و به تربیت نیروها برای بخش‌های مختلف مدیریتی می‌پردازند.
از سوی دیگر اگر ساختار احزاب سیاسی بهبود یابد، آسیب‌ها و موانع برطرف شده و با گرم کردن فضای انتخابات از طریق تبلیغات، مناظره، گفت‌وگو و به بحث کشیدن مسائل مهم و مشکلات جدی و ارائه راهکارها، شهروندان بی‌تفاوت را تبدیل به شهروندانی مسئول و متحرک کرده و باعث مشارکت بیشتر مردم در انتخابات می‌شوند. حال آنکه این مسئله نیز بسیار کم‌فروغ شده است.
با ذکر این مقدمه، آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌وگوی خبرنگار سپهرغرب با دو تن از افراد اثرگذار در احزاب استان است که اگرچه در حال حاضر نقش کمرنگی در تعیین مناسبات سیاسی و اجتماعی دارند اما دلسوزی و صاحب ‌رأی بودن آنان بر اهل فن پوشیده نیست.
در گفت‌وگوی حاضر، سؤال اصلی نگارنده از دبیر دو حزب «جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی» و «حزب مستقل و اعتدال ایران» این است که احزاب سیاسی چه نقشی در شناسایی و تربیت نخبگان جوان به‌عنوان سکانداران مناصب گوناگون در حاکمیت دارند؟
  عملکرد بد احزاب در دهه 70 مردم و حاکمیت را به تحزب بدبین کرده است
دبیر جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی استان همدان در ابتدای سخنان خود بیان کرد: عده‌ای با انگیزه‌های مختلف برای انجام کارهای تشکیلاتی، جمعی و علمی، دور هم جمع می‌شوند اما متأسفانه وظیفه حزبی در شناسایی، معرفی، تربیت و پرورش جوانان و نخبگان به‌صورت مدون شکل نمی‌گیرد.
حیدرعلی بابایی خاطرنشان کرد: البته این بدان معنا نیست که این امکان اصلاً وجود نداشته باشد، ای بسا بعضی از بزرگان هم وجود دارند که با حزب به مناصب سیاسی و اجتماعی رسیده‌اند و به عبارتی شناسایی، معرفی و انتصاب آن‌ها محصول کار حزبی است اما شاید خودشان یقه پاره کنند که من خروجی حزب نیستم!
وی تأکید کرد: به هر حال این افراد در یک جریان، تشکیلات و حزبی فعالیت‌هایی داشته‌اند و این گروه‌ها معرف، پشتیبان و مدافع آن‌ها شدند تا به اینجا برسند. اما اینکه بگوییم حزب مسئول تربیت نیرو است، خیر این کار به‌صورت برنامه‌ریزی شده و تشکیلاتی انجام نمی‌شود.
دبیر جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی استان همدان در جمع‌بندی این بخش از سخنان خود در پاسخ به این پرسش که احزاب توان تربیت و معرفی نیروهای کارآمد را دارند یا خیر؟ توضیح داد: به‌صورت منسجم و تعریف‌شده خیر؛ هیچ مقامی در هیچ سمتی حاضر نیست بگوید من محصول فعالیت در این حزبم. این پرهیز و ابا از ناحیه خود افراد است.
بابایی اضافه کرد: شاید بتوان این سؤال را هم مطرح کرد که چرا کارکرد احزاب در این بخش ضعیف است و علت اینکه احزاب در انجام این رسالت خود موفق نبوده و این کارکرد را ندارند که نیروهای نخبه را شناسایی کنند، چیست؟ که باید گفت حتماً مسائلی وجود دارد که مانع گسترش کار حزبی و تحزب بوده و شناسایی این موانع و علت ها، ارجح بر کارکرد آن است.
وی در ادامه تصریح کرد: بنده قائل به این هستم که حزب دو کارکرد اصلی دارد؛ نخست بازیابی، شناسایی و تربیت نیروی انسانی مورد نیاز جامعه و شرایط اجتماعی و بر عهده گرفتن مسائل مختلف در حکومت و دیگری ارتقای سطح خدمت‌رسانی در انجام امور جاری کشور، این دو مسئله بر دیگر نیازها اولویت دارد.
دبیر جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی استان همدان متذکر شد: ما باید نیازها و مطالبات مردم و ضروریات حاکمیت را به یکدیگر رسانده و آن‌ها را به هم نزدیک کنیم تا با نزدیکی نیازها و آرمان‌های مردم به مسائل حاکمیت بتوانیم به یک نقطه مشترک و آشتی برسیم؛ لازمه اصلی این کار تربیت نیروی انسانی است. نیروی انسانی خصوصاً جوانان می‌توانند حامل این پیام باشند. اینکه نیازها و راه حل‌ها چیست؟ و هم نیروی جوان است که می‌تواند مشکلات و مسائل را با جرأت و جسارتی که دارد به گوش مسئولان در رده‌های مختلف حاکمیت برساند تا آن‌ها هم بدانند مشکل چیست و با چه روشی باید آن را حل کرد.
بابایی ابراز کرد: نیروی انسانی می‌تواند رویش داشته باشد و نسلی که ما تربیت می‌کنیم خود نسل دیگری را برای آینده تربیت کند، چراکه این امر مأموریت بزرگی است که متأسفانه با وجود موانع موجود هیچ‌گاه محقق نخواهد شد.
وی با اشاره به اینکه در رژیم قبل احزاب خودساخته دولتی به معنی واقعی کلمه جایی در میان مردم نداشته‌اند، یادآوری کرد: حدود 50 سال از مردم‌سالاری در این کشور می‌گذرد که در این مدت به برکت انقلاب، مردم در تعیین سرنوشت خود حق پیدا کرده و دیده شده‌اند، طبیعی است که مسائل از جزئیات به کلیات تکمیل شود. الآن جامعه مردم‌سالار بوده و جمهوریت لوازمی دارد تا مردم‌سالاری به احسن وجه محقق شود به این صورت که هم مردم به بهترین شکل خواسته‌های خودشان را به گوش مسئولان برسانند و هم مسئولان ذیل کار تشکیلاتی بتوانند با مردم همسو شوند.
دبیر جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی استان همدان با این توضیح که در برهه‌ای از زمان اتفاقاتی رخ داده که باید برای جامعه روشن شود، گفت: به طور مثال جنایتی که در ابتدای انقلاب توسط منافقان رخ داده اینکه آن‌ها با ترور سازماندهی‌شده فرامرزی عناصر اصلی حزب جمهوری اسلامی را ترور کردند، باید مطرح شود. در برهه‌های مختلف نیز تشکیلاتی که شکل گرفت متأثر از شرایط بود. در دوره‌ای روند تحزب بسیار پرسرعت بود، در دوره‌ای هم به‌واسطه ندانم‌کاری و کج‌سلیقگی و رفتار خلاف آرمان مردم، مسائلی مطرح توسط احزاب مطرح شد که به چشم مردم نیامدند، طوری که الان جرآت نمی‌کنند بگویند ما از همان‌ها هستیم!
بابایی گفت: مشخصاً در دهه 70 حزب منتسب به تکنوکرات‌های دولت آقای هاشمی یا دوم خردادی‌ها با رفتارهای غیرحرفه‌ای به این معنا که به جای نقش‌آفرینی در کنار به جان منافع و باورهای مردم افتادند. ضمن اینکه سکاندار بخشی از بدنه اجرایی حاکمیت بودند که تیشه به ریشه حاکمیت زدند و به‌عنوان پیاده نظام دشمنِ سر تا پا مسلح عمل کردند. البته مدت زیادی نگذشت و مردم فهمیدند اما اینکه به‌شدت از رفتارهای حزبی و تحزب دور یکردند رفتارهای غلط این دو جریان بود و می‌توان گفت یکی از علت‌های کند شدن روند تحزب در ایران همین مسئله است.
وی اذعان کرد: مردم هوشیار بوده و دیدند احزاب به جای اصلاح امور در راستای منافع دشمن عمل کرده و علیه منافع ملی گام برمی‌دارند، همین امر موجب شد خلل جدی پیش بیاید.
دبیر جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی استان همدان ادامه داد: مسئله‌ بعدی این است که حاکمیت حزب را جدی نمی‌گیرد، می‌داند که این حزب در بزنگاه‌های مختلف عهده‌دار وظایف خاصی بوده و در بزنگاه بد عمل کرده، بنابراین هم مردم رویگردان شد‌ه‌اند و هم حاکمیت.
بابایی افزود: رویگردانی مردم از تحزب موجب می‌شود که احزاب و تشکیلات در نقش‌آفرینی و تربیت نیروی انسانی موفق نشوند، اگر هم توفیقاتی حاصل شود، نگاه منفی جامعه به تحزب موجب می‌شود افراد خود را منتسب به هیچ جریانی ندانند، حتی اگر نقطه منفی‌ای در کارنامه کاری آن‌ها وجود نداشته باشد.
**مدیریت ارشد استان فضا را برای مناظره افراد صاحب ‌رأی در جامعه فراهم کند
دبیر حزب مستقل و اعتدال ایران در استان نیز با بیان اینکه احزاب مختلفی در استان کار می‌کنند که میزان فعالیت و جماعتشان رده‌های سنی مختلف دارد، عنوان کرد: این افراد در انتخابات‌ها به‌صورت متعارف مشارکت کرده و با اجماع به هم نزدیک شده و گزینه‌هایی که دارند را معرفی و بر اساس آن نسبت به انجام فعالیت‌ها اقدام می‌کنند که در سالیان گذشته هم این‌طور بوده است.
بهروز کارخانه‌ای خاطرنشان کرد: افرادی که وارد حزب می‌شوند افرادی را منتخب خود کرده و افرادی که انتخاب می‌شوند وقتی نتوانند شعارها و دستاوردهای انتخاباتی خود را به منصه ظهور برسانند باعث رنجش می‌شود، این دلزدگی هم گرایش به مسائل حزبی را کم می‌کند چون احساس افراد بر این است که رأی آن‌ها نتیجه‌ای ندارد. در نهایت نیز شاهد ریزش جوانان حزبی خواهیم بود.
وی در ادامه با اشاره به وجود حزب پویا و فعال حاما در استان، تصریح کرد: این حزب با انجام فعالیت‌های مختلف نقش پررنگی در استان داشت اما الآن به چاپ یک گاهنامه، کتاب یا مکاتبات درون‌گروهی محدود شده است. سایر احزاب هم از این مسئله مستثنا نیستند، بیشتر در فضای مجازی فعالیت کرده و دیدگاه‌ها و نقد خود را در این فضا مطرح می‌کنند.
دبیر حزب مستقل و اعتدال ایران عنوان کرد: افراد، قبلاً بر اساس اهداف و دیدگاه‌ها جذب حزب می‌شدند اما اکنون در بین احزاب ریزش وجود دارد، خاصه احزاب اعتدال‌گرا و اصلاح طلب. همه این‌ها در حالی است که می‌دانیم کسانی وارد احزاب می‌شوند که اهل مطالعه و اندیشه بوده و می‌توانند اثرگذار باشند اما وقتی انگیزه‌ای وجود نداشته باشد اصلاً ورود نمی‌کنند که بخواهند تعیین‌کننده باشند. البته ممکن است با نام و برند در انتخابات شرکت کنند اما به شکل خودجوش مانند دفعات قبلی نخواهد بود.
کارخانه‌ای با تأکید بر لزوم شکل‌گیری جلسات مناظره و گفت‌وگو بین نخبگان و جوانان برای ورود به احزاب، ابراز کرد: مناظره دیدگاه‌های مختلف با هم می‌تواند بهترین راه برای گرم کردن تنور احزاب باشد چراکه «جادِلهُم بِالَّتی هِیَ أَحسَنُ» هنوز در جامعه جایگاه بالایی داشته و باعث می‌شود اندیشه افراد، مشخص و معرفی شود و در پیشبرد اهداف جامعه مؤثر باشد.
وی توضیح داد: اگر مدیریت ارشد استان تمایل داشته باشد و از اندیشه افراد صاحب‌نظر با افکار مختلف در حوزه‌های گونان سیاسی، فرهنگی، حکمت و فلسفه در مجامع دانشگاهی و صدا و سیما بهره‌مند شود، برای جوانان جذبه ایجاد می‌شود که به فعالیت‌های حزبی گرایش پیدا کنند چراکه آن‌ها می‌بینند افراد با صلاحیت علمی بالا در جامعه وجود دارند. در این صورت می‌توان امیدوار بود جوانان مستقل (نه وابسته به دولت) به تحزب گرایش پیدا کنند که هم برای آنان شور و شوق ایجاد کرده و هم دلزدگی موجود را کمرنگ می‌کند.
دبیر حزب مستقل و اعتدال ایران در ادامه اظهار کرد: ما دو انتخابات در پیش داریم؛ یکی مجلس شورای اسلامی و دیگری ریاست جمهوری؛ نقش احزاب این است که مطالبه‌گر باشند. نمایندگان هم بایستی به شعارهایی که با آن وارد مجلس شده‌اند پایبند بوده و به وظیفه اصلی خود یعنی قانون‌گذاری و نظارت بپردازند، اگر این‌طور باشد بسیاری از مشکلات حل می‌شود. الآن چیزی که در مجلس می‌بینیم نمایندگی ملت نیست! نمایندگی دولت است و نمایندگان در حال جبران کمبودهای دولت هستند.
کارخانه‌ای با ابراز انتقاد از عملکرد نمایندگان مجلس شورای اسلامی در وضع قانون برای مالیات و فشار به زندگی مردم عادی و کارمندان، گفت: اگر نمایندگان به جای فشار آوردن به مردم به پاسخ این سؤال فکر می‌کردند که چرا منابع ملی ما کم است و نمی‌توانیم از گردشگری پول به‌دست آوریم؟ اوضاع بهتر بود. چرا نمایندگان ما سؤال نمی‌پرسند که با غنی بودن ما در حوزه نفت و انرژی چرا نمی‌توانیم این منابع را بفروشیم؟ چرا نمی‌توانیم ارتباط خوبی با جهان داشته باشیم که بتوانیم با صنایع دستی کسب درآمد کنیم؟ اگر سه بخش نفت، صنایع دستی و گردشگری ما اصلاح شود دیگر نیاز نیست نمایندگان ما در مجلس بی‌محابا دست در جیب مردم کنند!
وی ادامه داد: ما انسان‌ها نبایستی گناه کنیم، اما در مرحله دوم و قسمت اخلاقی انسان باید در صورت ارتکاب گناه شرم داشته باشد، از نماینده‌ای که دست در جیب مردم می‌کند با این تورم و گرانی اما از این موضوع احساس شرم نمی‌کند باید ترسید. نماینده مجلس باید نماینده مردم و پیگیر وعده‌های رئیس جمهور و شعارهای انتخاباتی او باشد نه نماینده دولت.
دبیر حزب مستقل و اعتدال ایران با بیان اینکه وقتی ساحت‌های وجودی نمایندگان مجلس با هم قرینه نباشد، شاهد ریاکاری خواهیم بود، گفت: مشکل این است که مردم عملکرد خوبی را از نمایندگان شاهد نیستند بنابراین از احزاب هم زده می‌شوند. حتی اعتراض هم نمی‌کنند در حالی که در نامه امیرالمؤمنین (ع) به مالک اعتراض نعمت الهی خوانده می‌شود و ما باید خیلی خوشحال باشیم که یک نفر به ما اعتراض کند.
کارخانه‌ای در خاتمه سخنان خود گفت: وظیفه ما هم است که به‌عنوان احزاب نظارت کنیم، اگر احزاب نتوانند نظارت کنند نمایندگان باید این کار را انجام دهند که البته آن‌ها هم چون، انتخاب اقلیتی از بین اقلیت هستند نمی‌توانند نیاز همه جامعه را پوشش دهند و شاهد وضعیت فعلی خواهیم بود. بنابراین بنده مجدداً تکرار می‌کنم باید با ورود مدیریت ارشد استان به فضای گفت‌وگو بین افراد صاحب‌نظر با آرای مختلف، راه را برای ورود جوانان به احزاب و دیده شدن افراد اندیشمند باز کرد.

سمیرا گمار